Προγράμματα Ψυχικής Υγείας

Ανοιχτά Προγράμματα Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου

Έναρξη: Νοέμβριος 2017

Δίδακτρα: 150 ευρώ

Λήξη εγγραφών: 31/10 /2017

Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου στα πλαίσια των Επαγγελματικών Προγραμμάτων “Ενδυνάμωσης και Συμβουλευτικής” προκηρύσσει για το ακαδημαϊκό έτος 2017-2018, πρωτοποριακά προγράμματα επιμόρφωσης για τον ευρύ πληθυσμό με τίτλο: “Ανοιχτά Προγράμματα Εισαγωγής στις Επιστήμες της Ψυχολογίας, της Συμβουλευτικής και της Προπονητικής Ζωής”.

Τα προγράμματα εκπονήθηκαν κατόπιν έρευνας αναγκών της αγοράς εργασίας, διασφαλίζουν πραγματική ενδυνάμωση των δεξιοτήτων, ενώ αποδεδειγμένα βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα στον τομέα των γνώσεων και της αυτογνωσίας.

Ως ετήσια σεμινάρια προσδίδουν όλο το κύρος και την ποιότητα της κατάρτισης σε δημόσιο Πανεπιστήμιο.

Είναι σχεδιασμένα, ώστε να προσφέρουν ακαδημαϊκές γνώσεις με την ποιότητα και αριστεία ενός δημόσιου πανεπιστημίου και δεν έχουν σχέση με οποιοδήποτε σύλλογο, οργάνωση ή εταιρεία του εσωτερικού ή εξωτερικού. Παρόλα αυτά διατηρούν επιλεγμένες διεθνείς και εγχώριες συνεργασίες, για να προσφέρουν σε προαιρετική βάση, δυνατότητες εξέλιξης. Γι αυτές και για τις υπόλοιπες κοινωνικές και πολιτιστικές δράσεις, θα ενημερωθείτε κατά τη διάρκεια των μαθημάτων. Απευθύνονται στο ευρύ κοινό, που είτε διαθέτει εμπειρία στο γνωστικό πεδίο των κοινωνικών επιστημών είτε όχι και έχουν χαμηλό κόστος: 150 ευρώ για ολόκληρο το έτος.

ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ

 Σε οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να εισαχθεί στον εκπληκτικό και εν πολλοίς ανεξερεύνητο κόσμο των κοινωνικών επιστημών

 Σε Ψυχολόγους, Κοινωνιολόγους, Εκπαιδευτικούς, Κοινωνικούς Λειτουργούς και Επαγγελματίες Υγείας, που ενδιαφέρονται να προβούν σε μία ισχυρή επανάληψη των γνώσεων τους, εμπλουτίζοντάς τις με νέα ερευνητικά δεδομένα ή να γνωρίσουν τις εναλλακτικές οδούς της συμβουλευτικής και της προπονητικής ζωής

 Σε επαγγελματίες, που ενδιαφέρονται να αυξήσουν τις διαπραγματευτικές και επικοινωνιακές τους δεξιότητες

 Σε όποιον (ανεξάρτητα από εξειδίκευση) θέλει να ξεκινήσει το μεγάλο ταξίδι της αυτογνωσίας ή να ασχοληθεί με την ψυχολογία, τη συμβουλευτική και την προπονητική ζωής  Σε εκείνους, που δεν μπορούν, λογω κρίσης, να διαθέσουν πόρους για ακριβά δίδακτρα κατάρτισης

ΣΚΟΠΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Το πρόγραμμα αποσκοπεί στην παροχή θεωρητικής εκπαίδευσης σε βασικά και εξειδικευμένα πεδία της Ψυχολογίας, της Συμβουλευτικής και της Προπονητικής Ζωής, στην εμβάθυνση, κριτική ανάλυση και καλύτερη κατανόηση, της τρέχουσας βιβλιογραφίας και ερευνητικής μεθοδολογίας στους παραπάνω κλάδους. Επιπλέον, εξοικειώνει τους επιμορφούμενους στην εφαρμογή των γνώσεων, συμβάλλοντας στην κατανόηση των πτυχών της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αλλά και στην ευαισθητοποίηση σε ζητήματα, όπως συνεργατικότητα, σεβασμό της διαφορετικότητας, κατανόηση της οπτικής του φύλου κ.ά

ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Ενδεικτικές Θεματικές ενότητες ακαδημαϊκού έτους 2017-2018

• Εισαγωγή στην Επιστήμη της Ψυχολογίας: Σχολές και θεωρητικές προσεγγίσεις
• Προπονητική Ζωής: Θεωρητικές προσεγγίσεις, μέθοδοι και τεχνικές
• Γνωστική-Συμπεριφοριστική Συμβουλευτική: Θεωρητικές προσεγγίσεις, μέθοδοι και τεχνικές
• Αρχές οικογενειακής και συστημικής συμβουλευτικής: Θεωρητικές προσεγγίσεις, μέθοδοι και τεχνικές
• Θετική Ψυχολογία: Θεωρητικές προσεγγίσεις, μέθοδοι και τεχνικές
• Εισαγωγή στην Παιδοψυχολογία
• Κλινική Ψυχολογία
• Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία
• Διαταραχές προσωπικότητας και συναισθήματος
• Τεχνικές και πορεία συμβουλευτικών συνεδριών
• Εισαγωγή στο NLP-Νευρογλωσσικό Προγραμματισμό
• Εισαγωγή στη Δικαστική Ψυχολογία

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ

Έγκριτοι καθηγητές και επαγγελματίες ψυχικής υγείας, Υποψήφιοι Διδάκτορες, Κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων στην Ψυχολογία, με αντίστοιχη επαγγελματική εμπειρία

Χρονική διάρκεια Προγράμματος: 12 μήνες

Ενδεικτικό Πρόγραμμα

ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ ΕΠΕΛΕΞΑΝ ΔΙΑ ΖΩΣΗΣ ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΘΗΣΗ:

 1 τρίωρη διά ζώσης συνάντηση/μήνα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη (Τετάρτη 6-9μμ ή Σαββατοκύριακο 6-9μμ) Σύνολο ωρών που πιστώνονται 36+14 για το τεστ αυτοαξιολόγησης= 50

ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ ΕΠΕΛΕΞΑΝ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΘΗΣΗ:

 1 τρίωρη διαδικτυακή συνάντηση ανατροφοδότησης / μήνα με τον επιμορφωτή και προσωπική μελέτη ψηφιακού υλικού για την υπόλοιπη Ελλάδα, την Κύπρο και το εξωτερικό. Σύνολο ωρών που πιστώνονται: 36+14 (για το τεστ αυτοαξιολόγησης) = 50

ΚΟΣΤΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ

Δίδακτρα: 150 ευρώ, τα οποία καταβάλλονται εφάπαξ κατά την εγγραφή Λόγω των χαμηλών διδάκτρων δεν προβλέπεται οποιαδήποτε έκπτωση ΠΡΟΣΟΧΗ: Η επιτροπή ερευνών του Πανεπιστημίου Αιγαίου επιτρέπει την επιστροφή διδάκτρων ΜΟΝΟ στην περίπτωση, που με υπαιτιότητα του Πανεπιστημίου, ακυρωθεί το σεμινάριο και για κανένα άλλο λόγο. Η εγγραφή στο πρόγραμμα συνεπάγεται την αμέριστη αποδοχή του παραπάνω κανονισμού Το πρόγραμμα είναι ενδεικτικό και μπορεί να αλλάζει ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των διδασκόντων και των αιθουσών Οι αίθουσες μπορούν να αλλάξουν ανάλογα με τη διαθεσιμότητα

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ

• Διά ζώσης (Αθήνα-Θεσσαλονίκη), Αποκλειστικά διαδικτυακή, ή/και μικτή διδασκαλία.

• Πλούσια Ψηφιακή Βιβλιοθήκη

• Αξιολόγηση γνωστικών ενοτήτων

• Διεθνείς συνεργασίες για περαιτέρω πιστοποιήσεις

• Μοριοδοτήσεις ανάλογα με την ισχύουσα νομοθεσία και αναγνώριση στον ιδιωτικό τομέα

• Πιστοποιητικό παρακολούθησης από Δημόσιο Πανεπιστήμιο

• Η καλύτερη προγύμναση για μετέπειτα φοίτηση σε μεταπτυχιακό Πρόγραμμα

ΑΠΟΝΕΜΟΜΕΝΟΣ ΤΙΤΛΟΣ

Χορηγείται Πιστοποιητικό Επιμόρφωσης στην Ψυχολογία, τη Συμβουλευτική και την Προπονητική Ζωής, διάρκειας 50 διδακτικών ωρών

ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ

Οι δια ζώσης συναντήσεις θα πραγματοποιηθούν στις παρακάτω αίθουσες:

 ΑΘΗΝΑ

1. Aegean College, Πανεπιστημίου 17, Αθήνα 2. Δουρούτειο Πνευματικό Κέντρο Θερμοπυλών 11 – 13, Μεταξουργείο

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού, Ανδρέα Παπανδρέου 29A, Καλαμαριά

 ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Τα διαδικτυακά μαθήματα υλοποιούνται αποκλειστικά μέσω της πλατφόρμας τηλεκπαίδευσης Google Classroom. Πιο συγκεκριμένα, οι επιμορφούμενοι μελετούν μόνοι τους το υλικό της ψηφιακής βιβλιοθήκης, που τους υποδεικνύεται από το διδάσκοντα. Μία φορά το μήνα επί 3 ώρες ο διδάσκων και οι επιμορφούμενοι συναντώνται στην πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης και ανταλλάσσουν κείμενα και σχόλια ανατροφοδότησης. ΠΡΟΣΟΧΗ: Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΕ ΓΡΑΠΤΟ ΛΟΓΟ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΕ STREAMING ή VIDEO Ουσιαστικά πρόκειται για ΑΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ με το δικό σας ρυθμό μάθησης και προσπέλασης των διδακτικών ενοτήτων.

ΠΡΟΣΟΧΗ: • Το πρόγραμμα είναι ενδεικτικό και μπορεί να αλλάζει ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των διδασκόντων και των αιθουσών • Τα πιστοποιητικά παρακολούθησης αποστέλλονται με ιδιωτική εταιρεία ταχυμεταφορών στη διεύθυνση των επιμορφουμένων με δικό τους κόστος ή παραλαμβάνονται σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη σε χρόνο και τόπο, που θα υποδειχθεί από το Πανεπιστήμιο. Εναλλακτικά, τα πιστοποιητικά μπορούν να αποσταλούν με ψηφιακό τρόπο.

 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΔΙΑ ΖΩΣΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΩΝ

 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΓΓΡΑΦΗΣ

Οι τρόποι πληρωμής είναι:

 Κατάθεση σε τράπεζα

 Πληρωμή μέσω πιστωτικής- χρεωστικής κάρτας

Όλες/οι οι υποψήφιοι καλούνται να ακολουθήσουν τα παρακάτω βήματα:

 Για πληρωμή μέσω τραπεζικής κατάθεσης:

Βήμα 1ο Θα πρέπει να καταθέσετε τα χρήματα

Ο τραπεζικός λογαριασμός είναι:

ALPHA BANK ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ 601002001002081

ΙΒΑΝ GR19 0140 6010 6010 0200 1002 081

Δικαιούχος: Πανεπιστήμιο Αιγαίου- Ειδικός Λογαριασμός Έρευνας *Αιτιολογία θα αναγράψετε το ονοματεπώνυμό σας

Βήμα 2ο Έπειτα πρέπει να συμπληρώσετε την παρακάτω αίτηση:

https://www.ru.aegean.gr/epos/?id=69&payment_direct=4

Οδηγίες:

Εισάγετε τα προσωπικά σας στοιχεία στα παραπάνω πεδία

Στην επιλογή συμμετοχή ως επιλέγετε το ποσό που έχετε καταθέσει

-Στο πεδίο 1 επιλέγετε τον τύπο παραστατικού που επιθυμείτε να λάβετε (Απόδειξη παροχής υπηρεσιών ή τιμολόγιο)

-Στο πεδίο 2 θα αναγράψετε τον αριθμό του καταθετηρίου (TUN)

- Το πεδίο 3- Τρόπος πληρωμής είναι προεπιλεγμένο

- Στο πεδίο 4 μπορείτε να ανεβάσετε το αποδεικτικό κατάθεσης πατώντας Επιλογή αρχείου

Για να ανεβάσετε το αποδεικτικό από τον υπολογιστή σας θα πρέπει να το σκανάρετε ή να το φωτογραφήσετε και να το αποθηκεύσετε στον υπολογιστή σας (π.χ επιφάνεια εργασίας) είτε σε μορφή pdf είτε σε μορφή φωτογραφίας (jpg) Για να ολοκληρωθεί η εγγραφή σας θα πρέπει να πατήσετε Εγγραφή

 Για πληρωμή μέσω πιστωτικής- χρεωστικής κάρτας:

Βήμα 1ο Συμπληρώστε την παρακάτω αίτηση: https://www.ru.aegean.gr/epos/?id=69&payment_direct=1

Οδηγίες:

Εισάγετε τα προσωπικά σας στοιχεία στα παραπάνω πεδία

Στην επιλογή συμμετοχή ως επιλέγετε το ποσό που έχετε καταθέσει

Στο πεδίο 1 επιλέγετε τον τύπο παραστατικού που επιθυμείτε να λάβετε (Απόδειξη παροχής υπηρεσιών ή τιμολόγιο)

- Το πεδίο 2 Τρόπος πληρωμής είναι προεπιλεγμένο Για να προχωρήσετε στην πληρωμή θα πρέπει να πατήσετε εγγραφή

Στη συνέχεια πατήστε Proceed για να μεταφερθείτε στο e-commerce της Alpha Bank

Συμπληρώστε τα στοιχεία της κάρτας σας και έπειτα πατήστε πληρωμή

Οι ενδιαφερόμενοι καλούνται έως 30/09 να υποβάλουν εμπρόθεσμα την αίτηση και το αποδεικτικό κατάθεσης.

Επιστημονικά Υπεύθυνος Προγραμμάτων: Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου

Διοικητική Υποστήριξη:

Πακλατζόγλου Σοφία, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Πρασσά Ελένη, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Μπαλάσα Κατερίνα, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Τεχνική Υποστήριξη:

Κωνσταντακόπουλος Ιωάννης, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Πρασσά Τερέζα, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Γραμματειακή Υποστήριξη Σταυρούλα Βεγιάζη, Πηνελόπη Αλιάγα, Ελισάβετ Γκινάλα, Χρύσα Ταπίνη, Μαρία Αναγνωστοπούλου, Μυρτώ Μπεσλεμέ, Τερέζα Ζωγοπούλου, Μαρίζα Παπαϊωάννου 22510-36520 εργάσιμες μέρες και ώρες 6940911716, 6988019804, 6972192165, 6985586319, 6988069584, 6948711315

Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Όλα τα προγράμματα είναι υψηλής ζήτησης και τηρείται σειρά προτεραιότητας

Ως παραβατική χαρακτηρίζεται η συμπεριφορά που παρεκκλίνει από τους κοινωνικούς κανόνες και δημιουργεί προβλήματα στο κοινωνικό σύνολο.

Ο όρος παραβατικότητα εκφράζει αποκλίνουσες συμπεριφορές παιδιών και εφήβων. Διακρίνονται σε εγκλήματα κατά του κοινού (εμπρησμοί), των ηθών (βιασμός), σωματικές βλάβες, αντίσταση στην εξουσία, χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, εγκλήματα κατά της ξένης ιδιοκτησίας, παραβάσεις νόμων (Μαυρογιάννης, 1999).
Ανήλικοι παραβάτες ορίζονται τα άτομα που κατά την τέλεση της πράξης είναι μεταξύ οκτώ και 18 ετών. Έρευνες στο διεθνή και ελληνικό χώρο επιχειρούν να καταδείξουν τη σχέση μεταξύ παραπτωματικής-παραβατικής συμπεριφοράς στο σχολείο και μετέπειτα παραβατικότητας. Οι συνδέσεις που αναδεικνύονται μεταξύ των δύο αυτών φαινομένων, δεν μπορεί να είναι αιτιακές, δεδομένου ότι η αντίληψη της απόκλισης και της παραβατικότητας εξαρτάται τόσο από ιστορικούς, πολιτικούς, νομοθετικούς και οικονομικούς παράγοντες, όσο και από την υποκειμενική ερμηνεία της συμπεριφοράς και τις άρρητες θεωρίες. Η συγχρονική, επομένως, προσπέλαση του φαινομένου μπορεί να οδηγήσει σε παρερμηνείες ή ιδεολογικώς φορτισμένα συμπεράσματα και να στιγματίσει μαθητές, οι οποίοι μπορεί να καταφεύγουν σε αντιδραστικές σχολικές συμπεριφορές σε μία προσπάθεια να δομήσουν την προσωπική τους ταυτότητα και την αυτοεκτίμηση.

Οι εκπαιδευτικοί κατηγοριοποιούν τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές των μαθητών σε α) Αντιδραστική συμπεριφορά, β) Δυσκολίες στη μάθηση (δεξιότητες και επίδοση), γ) Προβλήματα διαπροσωπικής επικοινωνίας, δ) Προβλήματα ενδοπροσωπικής συμπεριφοράς, ε) Υπερκινητικότητα και β) Διάσπαση προσοχής. Πολλοί εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι τα γνωστικά προβλήματα δεν οδηγούν σε μετέπειτα παραβατική συμπεριφορά, ενώ η αντιδραστικότητα και τα προβλήματα διαπροσωπικής συμπεριφοράς δυνητικά οδηγούν.
Δεδομένου ότι τα τελευταία χρόνια η ελλιπώς προπαρασκευασμένη μετάβαση από το δασκαλοκεντρικό στο μαθητοκεντρικό σύστημα διδασκαλίας μετέβαλε τις δυναμικές της σχολικής τάξης και οι δάσκαλοι απώλεσαν - νομικά και ουσιαστικά - την επιρροή (εξουσία) προς τους μαθητές, τα προβλήματα συμπεριφοράς συνδέθηκαν με την οριοθέτηση του καλού-κακού μαθητή και αποτελούν το επίκεντρο της προβληματικής των εκπαιδευτικών. Η έλευση των μεταναστών, η διασάλευση της παραδοσιακής οικογένειας, η φτώχεια και η ένταση του ρυθμού των κοινωνικών μεταβολών αποτελούν παραμέτρους που επηρεάζουν την ερμηνεία της αποκλίνουσας συμπεριφοράς των μαθητών και ευρύνουν το χάσμα ανάμεσα στις στάσεις δασκάλων - γονέων - παιδιών.
Πολλές θεωρίες που εξαρτούν την προβληματική συμπεριφορά των μαθητών με το μορφωτικό επίπεδο των γονέων, ελέγχονται ως προς τη φιλοσοφική τους θεμελίωση και δέον να εκλαμβάνονται πλέον ως απλώς περιγραφικές ενός φαινομένου, που χρήζει περαιτέρω κοινωνιολογικής τεκμηρίωσης.

* Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου.

Η μεγαλύτερη κρίση, πέρα από την οικονομική καταβαράθρωση και τον αξιακό μαρασμό, που καλείται να αντιμετωπίσει ο ελληνικός λαός, είναι η εκχώρηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και η αμφισβήτηση των θεσμών, υπό την τρομολαγνική απειλή του χρέους και της ανέχειας: οι κυβερνήσεις - εκλεγμένες και μη - νομοθετούν εσπευσμένα, αδιαφορώντας για το λαϊκό συμφέρον και τις αντοχές, κραδαίνοντας το φόβο, την ενοχή και την ανασφάλεια ως μέσα χειραγώγησης και ύπνωσης των αντανακλαστικών.

Η αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική δημοκρατία εξελίσσεται σε μεταδημοκρατία, όπου οι πολίτες απεμπολούν το δικαίωμα της πολιτικής δράσης σε υπερεθνικά, οικονομικά κέντρα ελέγχου, εκχωρούν την ψήφο χωρίς πραγματικές ιδεολογικές επιλογές και μετατρέπονται σε ανδρείκελα, που πασχίζουν για την ατομική επιβίωση, ανίκανα να εκφράσουν συλλογική βούληση και στιβαρό, εναλλακτικό λόγο

Τα κελεύσματα του συντάγματος, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος πρόνοιας, η κοινωνία της γνώσης και των πολιτών αποδείχθηκαν έννοιες βαρύγδουπες και κενές, όπως ακριβώς και τα οράματα των πολιτικών στο σύνολο της Ευρώπης, αποδεικνύοντας πως οι Ενώσεις, που ξεκινούν πρωτίστως ως οικονομικές και δευτερευόντως ως κοινωνικές, στερούνται ερεισμάτων και καταρρέουν στην πρώτη καπιταλιστική κρίση ή στα αδηφάγα κερδοσκοπικά παιχνίδια της πραγματικής εξουσίας.

Πολλοί μιλούν για τα θετικά στοιχεία που θα αναδυθούν με αφορμή την παρούσα ιστορική συγκυρία, ενώ άλλοι ευαγγελίζονται τις αξίες που μερικές δεκαετίες πριν διασφάλιζαν την κοινωνική συνοχή: Αλληλεγγύη, κοινωνική εμπιστοσύνη, καρτερία, επιστροφή στην πρωτογενή παραγωγή, ανταλλακτική οικονομία και αποπομπή ή αμφισβήτηση του ευδαιμονισμού και του ηδονισμού, που χρόνια κατασπάρασσαν και αλλοίωναν τα ευγενή ιδανικά του Ελληνικού Έθνους. Όμως, δις εις τον αυτόν ποταμόν ουκ αν εμβαίεις. Η ιστορία επαναλαμβάνεται μόνο ως φάρσα και τα σπέρματα της κρίσης διαφαίνονται από τα πρώτα έτη της νεοελληνικής πραγματικότητας, από την εποχή που οι προηγούμενες γενιές αναστήλωναν σε σαθρά θεμέλια τη μεταπολεμική Ελλάδα.
Η ψευδεπίγραφη, επιδοματική ευμάρεια των τελευταίων ετών απέδειξε πως ο νεοπλουτισμός, η έπαρση, η εύκολη και αήθης ανέλιξη, η κατάλυση των δημοκρατικών αξιών, οι πελατειακές σχέσεις, οι αποκαμωμένοι θεσμοί και οι ανήμποροι νόμοι, η αλαζονεία και η λατρεία του βραχυπρόθεσμου αποτελούν κι αυτά χαρακτηριστικά του λαού μας, τα οποία, αντί να παραγνωριστούν, πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο περισυλλογής και αναλυτικής μελέτης.
Η έξοδος από την κρίση και η αποφυγή επανάληψής της απαιτεί την κινητοποίηση όλων των δυνάμεων, που απέμειναν, το σχηματισμό μιας νέας ανθρωπιστικής κουλτούρας, την αποδοχή μιας καινοτόμου ιδεολογίας και την ανάδειξη ηγετών, που θα εμφορούνται από ουμανιστικά ιδεώδη:

- Το αίτημα για άμεση δημοκρατία ή τουλάχιστον για σταδιακή αποδυνάμωση του κοινοβουλευτισμού θα τονώσει την προσωπική ευθύνη και το συλλογικό σκέπτεσθαι και πράττειν. Σήμερα, οι νέες τεχνολογίες εγγυώνται την επιτυχία του εγχειρήματος.
- Το περιεχόμενο της Παιδείας δε θα καθορίζεται από αναλυτικά προγράμματα, που επιβάλλουν τα υπουργεία, αλλά θα αποτελεί προϊόν διαβούλευσης μεταξύ ενός ανοιχτού σχολείου και μιας πρωτοπόρου κοινωνίας. Τα δε μαθήματα, θα προκρίνονται με γνώμονα τη δημιουργικότητα κι όχι το στείρο πραγματισμό. Οι επιταγές της αρχαίας ελληνικής κοσμοθεωρίας είναι περισσότερο επίκαιρες από ποτέ.
- Οι πανευρωπαϊκές πολιτικές αποδείχτηκε πως απλώς συγκλίνουν προς την απόλυτη επιβολή μιας παγκόσμιας τάξης αυθαιρεσίας, υποδούλωσης και τυραννίας. Τα κέντρα των αποφάσεων είναι επιτακτική ανάγκη να μεταφερθούν στο τοπικό και οι εθνικές αδόκιμες πολιτικές να αντικατασταθούν από περιφερειακές στρατηγικές, που θα λαμβάνουν υπόψη την ιδιαιτερότητα των αναγκών και δυνατοτήτων.
- Η Εκκλησία, ένας από τους λίγους θεσμούς που μπορούν να αντισταθούν, το έσχατο καταφύγιο, να αφυπνιστεί, αναλαμβάνοντας τις ευθύνες της και συμπλέοντας με το λαό, κι όχι ταυτίζοντας την ιστορική της πορεία με το κράτος.
- Η κοινωνική οικονομία πρέπει να θεσμοθετηθεί σε κάθε έκφανση συναλλακτικής δραστηριότητας.
- Η αλληλεγγύη να υπεισέρχεται στα πρώτα στάδια της παραγωγής και όχι να διατυμπανίζεται εκ των υστέρων.
Η παρούσα κρίση είναι κυρίως πολιτιστική και, ως τέτοια, αντιμετωπίζεται μόνο με καταιγισμό πολιτισμικών δράσεων σε κάθε έκφανση της κοινωνικής ζωής. Ανοχή στη διαφορετικότητα, ανασύσταση του παραδοσιακού, αναστοχασμός για τα αξιακά πρότυπα, ενίσχυση της κοινωνικής αυτορρύθμισης, εμπλουτισμός των δημοκρατικών διαδικασιών και εφαρμογή νέων ιδεών μπορούν να άρουν το αδιέξοδο με το μικρότερο δυνατό τίμημα.

* Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Η επικοινωνία στο διαδίκτυο έχει τόσο πολλές ιδιαιτερότητες, που μπορούμε πλέον να μιλάμε για μια διαφορετική διάστασή της με ποιοτικά, αλλά και ποσοτικά κριτήρια.

Όσο πολύπλοκο κι αν είναι το πολυμεσικό περιβάλλον ενός παιχνιδιού, μιας διαδικτυακής κοινότητας, μιας ομάδας συζήτησης με βίντεο κ.λπ. και παρά τα πολύπλοκα γραφικά, αυτό που μεταβάλλεται καθοριστικά είναι η μη λεκτική επικοινωνία, η γλώσσα του σώματος. Η έμφαση δίνεται κυρίως στο γραπτό λόγο, με τις διαφορετικές γνωστικές λειτουργίες της κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης, που αυτό συνεπάγεται. Τα χτυπήματα στον ώμο, η βόλτα με το φίλο, οι εκφράσεις του προσώπου, η στάση του κορμιού, η όσφρηση, η αφή, ακόμα και η γεύση χάνουν το σημαντικό ρόλο που έχουν στην πραγματική ζωή.

Η ιδιοτυπία αυτή παρέχει την ευκαιρία στους συνομιλητές να παρουσιάσουν ένα μόνο μέρος της πραγματικής τους ταυτότητας, να παραμείνουν ανώνυμοι, να επιδείξουν τον πραγματικό τους εαυτό ή να επιλέξουν ένα ολοκαίνουργιο προσωπείο, ανάλογα με τα αποθέματα αυτοεκτίμησης που διαθέτει ο καθένας και τους σκοπούς για τους οποίους επιδιώκει μία διαδικτυακή σχέση. Σε παιχνίδια όπως το Second Life, το There, το Palace, τα οποία θα αντικαταστήσουν σύντομα τον παροξυσμό του Facebook, ο παίκτης ντύνεται ένα οπτικό κουστούμι, μια εικονική αντανάκλαση του εαυτού του (avatar) και μέσω αυτού ζει μια δεύτερη παράλληλη ζωή μέσα στο ίντερνετ, που του δίνει την ευκαιρία να αναδείξει τα πιο κρυφά ένστικτα και επιθυμίες, να προβάλει τον ιδεατό εαυτό ή να βυθιστεί σε μια συμβολική πραγματικότητα, που τον απαλλάσσει από τα άλγη και τις στερεοτυπίες της καθημερινότητας.

Είναι απόλυτα καταληπτός ο εθισμός που προκύπτει από αυτήν την κατάσταση, η οποία μοιάζει πολλές φορές με ύπνωση ή με όνειρο, με μια αλλοιωμένη διάσταση της συνείδησης: μέσα στην ασφάλεια ενός δωματίου, σε ένα περιβάλλον χωρίς τα ρίσκα της επώδυνης και αγχώδους ζωής, με το δικό σου ρυθμό, με διαφορετική αίσθηση της αιτίας και του αποτελέσματος, με πλήθος διαδικτυακών ενισχύσεων και με τη Δημοκρατία του Διαδικτύου να φανερώνεται σε αντίθεση με τις τυραννίες της φυσιολογικής ζωής: Στην επικοινωνία αυτή ο καθένας μπορεί να επιλέξει το φύλο του, την ηλικία, το μέρος που θα δράσει. Η κοινωνική τάξη, το μορφωτικό επίπεδο, τα μέχρι τώρα επιτεύγματα δεν αξιολογούνται και μοναδική σημασία αποκτά ο βαθμός εξοικείωσης με το παιχνίδι, τη συζήτηση, την ομάδα στην οποία θέλει κάποιος να ενταχθεί ή και η ταχύτητα με την οποία κάποιος πληκτρολογεί ή δίνει τις εντολές. Ο καθένας μπορεί να κάνει φανερή την παρουσία του στο ίντερνετ, να διατρανώσει το λόγο του, να πει την άποψή του. Φυσικά τα στατιστικά χρήσης του διαδικτύου φανερώνουν ότι οι φτωχές χώρες δε μετέχουν ακόμα αυτού του παραδείσου, όπως και οι άστεγοι και οι κοινωνικά αποκλεισμένοι, αλλά αυτό δε φαίνεται να ανακόπτει τη δυναμική της εξάπλωσής του.
Στο διαδίκτυο η γεωγραφία των σχέσεων δεν έχει τόση σημασία. Ο μαθητής συνομιλεί με τον υπάλληλο στη Βρετανία μέσω ενός εξυπηρετητή, που βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο χωροχρόνος αλλοιώνεται και η επιλογή των φίλων δεν είναι αναγκαστική, αλλά βάσει ενδιαφερόντων. Ο ανάπηρος θα συνομιλήσει με άτομα, που αντί να τον οικτίρουν, κατανοούν το πρόβλημά του, και ακόμα καλύτερα υποδύεται έναν μη ανάπηρο εικονικό χαρακτήρα, ο καρκινοπαθής εκφράζει την αγωνία του για τη χημειοθεραπεία και την επίδραση της σισπλατίνης στον οργανισμό του, βρίσκει τον καταλληλότερο θεραπευτή, οι ομάδες των νέων αποτινάσσουν τα δεσμά των ενηλίκων χωρίς τη λογοκρισία των δασκάλων, η μάθηση στην πιο άτυπη μορφή της αποδεικνύεται πολύ πιο αποτελεσματική από τα βαρετά αναλυτικά προγράμματα, όλα τόσο εξιδανικευμένα, που προσομοιάζουν με τον κόσμο των ναρκωτικών.

Ίσως η πιο δραματική αλλοίωση είναι αυτή του χρόνου. Το διαδίκτυο προσφέρει ευκαιρίες για σύγχρονη και ασύγχρονη επικοινωνία. Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και οι συμμετοχή σε ομάδες συζητήσεων σού προσφέρει την πολυτέλεια να απαντήσεις με το δικό σου ρυθμό, αλλά ακόμα και στα chats έχεις πολύ περισσότερο χρόνο από την άμεση αντίδραση, που απαιτείται στην κανονική ζωή. Αυτό διαμορφώνει τις ιδανικές συνθήκες για αναλογισμό, για καταγραφή των συνομιλιών, ώστε να εξαχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα, για να χαραχθεί μια στρατηγική επικοινωνίας. Το διαδίκτυο εξελίσσεται τόσο γρήγορα, που η παραμονή για μερικούς μήνες σε ένα παιχνίδι ή σε μια ομάδα σε ανάγει σε έμπειρο με την «εικονική κοινωνική καταξίωση», που αυτό συνεπάγεται.
Και τέλος, η γλώσσα που σταματά να υπόκειται σε φυσικούς περιορισμούς, που βιάζεται, εμπλουτίζεται, κονιορτοποιείται για να ανασυσταθεί, που κοσμείται από emoticons, νεολογισμούς, συντμήσεις, μείγματα γλωσσών και τελικά που καθορίζεται όχι από γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες, αλλά από τον τρόπο που εσωτερικεύει ο χρήστης τον κόσμο.

* Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Τα τελευταία περιστατικά φανερώνουν με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο πως έχουμε εισέλθει στην ανομική περίοδο της κρίσης, κατά την οποία οι πολίτες αποσυνδέουν την προσωπική τους πορεία από τις αξίες, τους θεσμούς, τους νόμους και τη συλλογικότητα της κοινότητας, αποδομούν τις δυνάμεις, που συνείχαν τόσα χρόνια την κοινωνία, ανεχόμενοι ακραίες συμπεριφορές, όπως η βία, από όπου κι αν προέρχεται, επιδεικνύοντας ανεκτικότητα στην ηρωποίηση αμφιλεγόμενων προσώπων και πολιτικών και ασφυκτιώντας με την αθέλητη εμπλοκή τους σε μνημονιακά και αντιμνημονιακά ψευτοδιλήμματα.

Η εμπιστοσύνη έχει τρωθεί. Ξαφνικά και η πιο παράλογη ιδέα φαντάζει ως μια κάποια λύση, που θα εξαγνίσει δραστικά την παρακμή, που θα εγγυηθεί την προσωπική κι όχι τη συλλογική επιβίωση, που θα αποτολμήσει την παρθενορραφή της εξιλέωσης. Παράλληλα, την εμφάνισή τους έκαναν οι εραστές της σήψης και της ολικής φθοράς ενός συστήματος, που δεν τους ανέδειξε όσο θα ήθελαν, αλλά και θιασώτες της αποφοράς, που θα συντείνει στον πλουτισμό τους.

Τύποι προσωπικοτήτων της κρίσης οι τιμητές των πάντων, οι νοσταλγοί του παρελθόντος, οι υπερπατριώτες, οι εξόχως αριστεροί, οι δραπέτες στην ξενιτειά, οι ρομαντικά μεταφυσικοί της Ελλάδας που ανασταίνεται, οι εμβριθείς αναλυτές, οι εξαθλιωμένοι... όλοι σα μια συγχορδία, που όταν κατασταλάξει την ταλάντωση της παραφωνίας της, είτε θα γεννήσει την ιδεολογία της ανατροπής ή θα στραφεί στο οργανωμένο έγκλημα.

Μα μέσα σε όλο τον ορυμαγδό, κανείς δε δέχεται να επωμιστεί τις ωδίνες ενός τοκετού, που θα βγάλει τη χώρα από τη νέα βαρβαρότητα... αυτού που ιστορικά δικαίωσε τις γενιές, που τον επέλεξαν ως μόνη σωτηρία: την πίστη και την εργασία. Και κανείς δε φαίνεται να διδάσκεται το πολύτιμο μάθημα: πως η απαξίωση των θεσμών, όπως της πατρίδας, της ιστορίας, της θρησκείας, της δημοκρατίας, της γλώσσας και του σχολείου, φέρει καταιγιστικά και ολέθρια αποτελέσματα, ειδικά εάν δεν προτείνεις κάτι εξίσου καίριο για να τους υποκαταστήσεις.

Ας μην ξεχνάμε πως Δημοκρατία είναι η ενσυνείδητη υπακοή σε νόμους που υπηρετούν τον πολίτη, και όχι απλά η άκριτη γνώμη μιας αβέβαιης και συγκυριακής πλειοψηφίας· το πολίτευμα εκείνο, στο οποίο η Δικαιοσύνη και οι θεσμοί εγγυώνται τη βιολογική, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των ανθρώπων και δίνουν αδιάκριτα σε όλους τη δυνατότητα να εξελίξουν τα όριά τους.

Υπάρχει ένας τύπος ανθρώπου, εριστικός, φίλαυτος και επηρμένος, που σαν το Σίσυφο κουβαλά το βράχο των ανασφαλειών του, βασανίζοντας με τη συμπεριφορά του όσους ηθελημένα ή ακούσια τον συναναστρέφονται.

Είναι σε τέτοιο βαθμό προσηλωμένος στο πληγωμένο του «εγώ», που αναλώνει τις πιο δημιουργικές στιγμές του επιχειρώντας να αποδείξει στους υπόλοιπους την αδιαμφισβήτητη αξία του. Ίσως, κατά τα κρίσιμα χρόνια της παιδικής ηλικίας δεν κατάφερε να κερδίσει το σεβασμό, την αγάπη και την αμέριστη προσοχή των γονέων, ή επιδόθηκε σε κάποια ανούσια μάχη εξουσίας και ανταγωνισμού με τα αδέλφια του.
Το θέμα είναι πως το έλλειμμα αυτό το σεργιανά διογκωμένο, άλυτο, υπερτροφικό στην ενήλικη ζωή, επικυρώνοντας κάθε στιγμή την απόλυτη εξάρτησή του από τη γνώμη των άλλων.

Αξία προς ικανότητες είναι ο απλός ορισμός της αυτοεκτίμησης, που οριοθετεί το πρόβλημα: Ο άνθρωπος που εξετάζουμε, ενώ δε διαθέτει αρκετές δεξιότητες, αν και δε διακρίνεται για τις εξαιρετικές του επιδόσεις, έχει με μαεστρία εξυφάνει έναν αστήριχτο μύθο αυταξίας και πομπώδους αυτοαναφοράς.

Κόλακας προς τους ανωτέρους (εξάλλου πάντοτε αυτοί ταυτίζονταν με τους απορριπτικούς γονείς), ζηλωτής προς τους ισότιμους και τυραννικός προς όσους εκλαμβάνει ως κατώτερους, ομιλεί πάντοτε προτάσσοντας το «εγώ», απαιτεί προσοχή, θαυμασμό, αδιαπραγμάτευτη αποδοχή, υποτιμά κάθε πρωτοβουλία που δεν εκπορεύεται από τον ίδιο, παγιδεύει τους υποτελείς σε ατελεύτητες ψυχαναγκαστικές διαδικασίες, αναστέλλει αποφάσεις για να ταλανίσει τους υφισταμένους, διατρανώνει την ισχύ του με λοιδορίες, ενώ σε κάθε ευκαιρία και περίσταση δρα με γνώμονα την αυτοπροβολή.

Πολλές φορές πείθει τους άλλους ή εκμεταλλεύεται το σύστημα για να κερδίσει διευθυντικές θέσεις και να διαλαλήσει το περίφημο: «Ξέρεις ποιος είμαι εγώ, ρε...» Η δύναμή του τεκμηριώνεται με επιτηδευμένα κηρύγματα και φιλιππικούς, οι οποίοι συνθέτονται εν ριπή οφθαλμού και εκφωνούνται στην αόρατη Πνύκα της υπομονής και του ραγιαδισμού των θυμάτων του.

Αλίμονο σε εκείνον που θα τον αμφισβητήσει ή θα εκφράσει διαφορετική άποψη, ουαί σε όσους δεν υπομείνουν την a priori ηγεμονία του: Σατραπικός στην ιδεολογία και μακιαβελικός στην επιβολή, θα μεταχειριστεί κάθε μέσο, ηθικό και μη, για να εκμηδενίσει τον αντίπαλο. Λοιδορίες, όνειδος, συκοφαντία μερικά από τα προσφορότερα όπλα του. Η χαμηλή, αμυντική του αυτοεκτίμηση τον καθιστά επικίνδυνο, τον καθηλώνει σε γνώσεις και διαδικασίες που γνωρίζει καλά, ώστε να αποδεικνύει την αυθεντία του, τον απομονώνει από το καινοτομικό, το νέο, το αναζωογονητικό. Διαστρέφει την αλήθεια που δε συντελεί στην εδραίωση της μεγαλομανίας του, υποβιβάζει κάθε κοινωνικά αναγνωρισμένο πρόσωπο, εγκλωβίζει τους συνεργάτες του σε ατέρμονες προφάσεις δημοκρατίας, τετριμμένων αξιών και επαναλήψεων.

Η νοσηρότητά του δεν αντιμετωπίζεται παρά με ψυχοθεραπεία, με χειρισμό, με την άνωθεν αποκάλυψη ή με κάποιο εσχατολογικό γεγονός, που θα τον κλονίσει. Οι τλάμονες συγγενείς, συνάδελφοι και υφιστάμενοι είτε θα προκρίνουν την αποφυγή είτε τη σύγκρουση είτε, συνηθέστερα, τη συμμόρφωση. Αλλά, πάντοτε η προσωπικότητά του θα μαρτυρά αυτό που ήταν ανέκαθεν γνωστό: Πως η αυτοεκτίμηση κερδίζεται σωρευτικά κυρίως κατά την παιδική ηλικία και πως οποιαδήποτε απόκλιση θα διαιωνίζει την αρνητική έκβαση μέχρι το θάνατο.

Η προπαγάνδα εκμεταλλεύεται το φόβο για τη διαφορετικότητα και την ανάγκη του ατόμου να μοιράζεται κοινές αξίες με τις ομάδες, στις οποίες ανήκει. Οι επαγγελματίες που τη σχεδιάζουν, αρχίζουν να παρουσιάζουν τις βασικές της θέσεις σε ανύποπτο χρόνο, εγείρουν ζητήματα εκ του μη όντος, μόνο και μόνο για να τεθούν έστω προς συζήτηση, επανέρχονται ξανά και ξανά, γνωρίζοντας ότι η αλλαγή, αν δεν είναι επαναστατική, είναι δύσκολη στην επίτευξή της.

Η προσπάθειά τους εντείνεται, για να πείσουν τα μέλη της ομάδας-στόχου πως το περιεχόμενο της προπαγάνδας έχει ενσωματωθεί στις αξίες, τις συνήθειες και τους στόχους της ομάδας. Τέλος, αφήνουν τους ψυχολογικούς μηχανισμούς της συμμόρφωσης και της υποταγής να συνεχίζουν το έργο της. Οποιοδήποτε μήνυμα - ακόμα κι εκείνα, που δεν ευσταθούν λογικά - μπορούν να αποτελέσουν επιδιώξεις της στρατηγικά σχεδιασμένης προπαγάνδας. Ας υποθέσουμε ότι υπάρχει συμφέρον στη βιομηχανία των κινητών τηλεφώνων να αποκρύψει την επικινδυνότητα της ακτινοβολίας για τη δημόσια ασφάλεια. Στο προπαρασκευαστικό στάδιο θα αξιοποιηθούν δηλώσεις επιστημόνων που αμφισβητούν την αξιοπιστία, εγκυρότητα και δεοντολογία των μελετών που υποστηρίζουν το αντίθετο. Θα εγερθούν επιχειρήματα ακόμα και για το προσωπικό κύρος των επιστημόνων που εναντιώνονται στους στόχους της βιομηχανίας, σκάνδαλα γι’ αυτούς θα αποκαλυφθούν ή θα κατασκευαστούν, θα προβληθούν από τα Μ.Μ.Ε. ισχυρισμοί πως ο πολλαπλασιασμός των κεραιών κινητής τηλεφωνίας ελαχιστοποιεί την έκθεση στην ακτινοβολία, το κοινό θα βομβαρδιστεί με ακατάληπτες έννοιες, όπως το SAR σώματος - κεφαλής, θα αλλοιωθούν στατιστικά δεδομένα ή θα αποσιωπηθούν άλλα, διάσημοι αστέρες θα εμφανιστούν στην τηλεόραση μιλώντας με δημοφιλείς ατάκες στα κινητά και γενικά όλα θα καλυφθούν στην απροσδιοριστία της μη απόδειξης. Έτσι ακριβώς εξελίχθηκε η προπαγάνδα εναντίον της αφύπνισης για την υπερθέρμανση του πλανήτη ή η ανάλογη εκστρατεία υπέρ του καπνίσματος: Έχει μείνει ιστορικό το σύνθημα - «Οι γιατροί καπνίζουν Camel».

Η προπαγάνδα πετυχαίνει όταν εξαπλώνεται σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής. Στο παραπάνω παράδειγμα για την κινητή τηλεφωνία είναι σκόπιμο να θεσμοθετηθούν βραβεία για τους επιστήμονες ή φοιτητές που θα αποδείξουν ότι η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία είναι ακίνδυνη, εάν χρησιμοποιηθεί λογικά, που θα ανακαλύψουν οικιακές συσκευές με μεγαλύτερα όρια εκπομπής ή που θα εμφανίσουν εξαρτήματα τα οποία απορροφούν τη βλαβερή ακτινοβολία.

Η προπαγάνδα διασπείρεται ταχύτατα όταν την ενστερνίζονται άτομα που αποτελούν αυθεντίες για τον περίγυρό τους, τα οποία στη συνέχεια μετατρέπονται σε πολλαπλασιαστικούς φορείς της. Είναι γνωστό ότι δεν επηρεάζει και δεν αφορά άμεσα όλα τα μέλη μιας ομάδας. Και αυτά, όμως, θα αποδεχτούν τα νοήματά της εάν ένα σημαντικό πρόσωπο του περιβάλλοντός τους αλλάξει απόψεις εξ αιτίας της. Η προπαγάνδα αυτοτροφοδοτείται επειδή τα άτομα που τροποποιούν τις πεποιθήσεις τους - σύμφωνα με τις θεωρίες της γνωστικής ασυμφωνίας - πρέπει να βρουν, να αποδεχτούν και να διασπείρουν ακλόνητα επιχειρήματα, τα οποία θα δικαιολογήσουν την αλλαγή από τις παλιές εκπεφρασμένες απόψεις τους. Η προπαγάνδα για να πετύχει χρειάζεται συνειδητοποιημένους ή μη συνεργάτες. Οφείλει να ανακαλύπτει τις αδυναμίες του συστήματος, τις προδιαθέσεις και τις τάσεις του, την αντίστασή του στην αλλαγή. Η προπαγάνδα δεν είναι αναγκαστικά αρνητική, ειδικά εάν οι στόχοι της ταυτίζονται με το γενικό καλό - π.χ. μια εκστρατεία για την πρόληψη των διάφορων μορφών καρκίνου, υπέρ της πρόληψης, για τη γνωριμία με μειονοτικές ομάδες κ.λπ.. Πάντα, όμως η ύπαρξή της βασίζεται στην αρχή ότι ο λαός είναι αρκετά ανώριμος ώστε να διαμορφώσει τις δικές του απόψεις, ελλιπώς πληροφορημένος για την ποικιλία των θεμάτων της κοινωνικής ζωής και εγκλωβισμένος σε αυθαίρετες, στερεοτυπικές ερμηνείες, οι οποίες πρέπει να αλλάξουν.

Το μήνυμα που εκπέμπεται από την προπαγάνδα πρέπει να είναι έτσι διαμορφωμένο, που να προσελκύει το ενδιαφέρον πολλών κοινωνικών ομάδων, να αποτελεί συμπύκνωση και συνισταμένη ετερόκλητων απόψεων, πάνω στις οποίες θα επιδράσει διαμεσολαβητικά και συναινετικά, προσανατολίζοντάς τες προς τη δική της νοηματοδότηση. Υπό το πρίσμα αυτό, η προπαγάνδα επαναπροσδιορίζει τη στοχοθεσία των κοινωνικών ομάδων, προτείνει εναλλακτικές προσεγγίσεις και συμβάλλει στη συνοχή. Μειώνει την αμφιβολία και διασφαλίζει το πολυπόθητο αίσθημα ασφάλειας και προβλεψιμότητας σε όσους την ασπαστούν. Είναι γεγονός ότι η προπαγάνδα μπορεί να ξεκινήσει ως μειονοτική επιρροή, η οποία σταδιακά θα καταστεί πλειοψηφική, εφόσον διατηρήσει τη σταθερότητα στα μηνύματά της και εάν γίνει ικανή είτε να αξιοποιήσει διαστάσεις και προδιαθέσεις της κυρίαρχης ιδεολογίας είτε να εκμεταλλευτεί αδυναμίες και στοιχεία της που συν τω χρόνω καθίστανται μη λειτουργικά και αμφισβητήσιμα.
Μέλημα της προπαγάνδας, ο προσηλυτισμός, η εισαγωγή των ιδεών, μέσων, προσδοκιών της σε ένα υπάρχον πολιτιστικό σύστημα, με αρχικό στόχο την οργάνωση κάποιων επιρρεπών στην αλλαγή - π.χ. απογοητευμένων μελών - γύρω από τις θεωρίες της. Ο αρχικός αυτός πυρήνας επιδιώκει την προσέλκυση άλλων θιασωτών, την αποδυνάμωση ή γελοιοποίηση των αντίθετων φωνών και τη διασφάλιση της ουδετερότητας των αδιάφορων. Η αρχική της εμφάνιση στο προσκήνιο πρέπει να είναι επιμελώς σχεδιασμένη και να βασίζεται στη χρήση διακριτών και εύκολων στην κατανόηση συμβόλων. Οι κατηγορίες δέον να αφομοιώνονται με άνεση: Εχθροί και φίλοι αναδεικνύονται, οι τακτικές αντιγράφονται άκοπα, οι προθέσεις είναι ευκρινείς και φαινομενικά δεν προσβάλλουν την κυρίαρχη ιδεολογία, ενώ στηρίζουν τα αξιακά δεδομένα. Τα κίνητρα είναι πάντοτε αλτρουιστικά, πατριωτικά, φιλάνθρωπα ή εξυπηρετούν -τουλάχιστον στην περίπτωση της διαφήμισης- έναν αποδεκτό στόχο -το κέρδος. Τα μέλη της κοινότητας μπορούν να ταυτιστούν με τα σύμβολα, να αναγνωρίσουν τμήματα του πραγματικού ή ιδεατού εαυτού τους.

* Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Για να αισθανθεί ένας εργαζόμενος ικανοποίηση, θα πρέπει οι αντιλήψεις του για τη συνεισφορά του στην εργασία να συνάδουν με την προσδοκώμενη αμοιβή και το εν γένει αίσθημα δικαιοσύνης. Αν αυτό δε συμβαίνει, ο εργαζόμενος δεν μπορεί να δικαιολογήσει την προσπάθεια που καταβάλλει για να ικανοποιήσει τις εργασιακές απαιτήσεις και αρχίζει να αμφιβάλλει για την αξία της αμοιβής του.

Η θεωρία της κοινωνικής ανταλλαγής διαπιστώνει ότι οι εργαζόμενοι διαρκώς συγκρίνουν τη δική τους συνεισφορά και τα οικονομικά ή κοινωνικά οφέλη που αποκομίζουν, με τα αντίστοιχα άλλων ανθρώπων με τους οποίους διατηρούν κοινωνικές επαφές και σχέσεις.
Η θεωρία της ισότητας αναφέρει ότι, εάν ο εργαζόμενος αντιληφθεί μια υπαρκτή ή υποτιθέμενη αδικία εις βάρος του, όπως ότι μοχθεί υπό ένα πλαίσιο ανισοτήτων, μειώνει την απόδοσή του. Όταν η αναλογία που προκύπτει από τη σύγκριση είναι δυσανάλογη, τότε το άτομο επιφορτίζεται σωρευτικά τις συνέπειες της αδικίας και διακατέχεται από ψυχολογική ένταση, που ο βαθμός της είναι ανάλογος με το βαθμό της θεωρούμενης ανισότητας. Όσο αυξάνεται η ψυχολογική ένταση, τόσο μειώνεται η απόδοση στην εργασία και εφευρίσκονται τρόποι για να μειωθεί η ανισότητα.
Η «θεωρία της προσδοκίας» (Vroom, 1964) επιχειρεί να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα επιλέγουν ανάμεσα σε διαφορετικές εναλλακτικές λύσεις, ώστε να έχουν τα μεγαλύτερα ανταποδοτικά οφέλη. Ο Vroom υποστήριξε ότι η δύναμη για δράση προκύπτει από το γινόμενο τριών παραγόντων (σθένος x αποτελεσματικότητα x προσδοκία). Αν κάποιος από τους τρεις παράγοντες είναι «μηδέν», τότε η συνολική υποκίνηση για την εκτέλεση μια σειράς πράξεων είναι «μηδέν».

Η θεωρία της στοχοθεσίας υποστηρίζει ότι η επίτευξη ενός στόχου επηρεάζεται από τα κίνητρα, την αυτοαντίληψη και τον προσδιορισμό του στόχου (Locke, 1976). Οι Locke και Laiham (1979) θεώρησαν ότι ένας στόχος για να είναι εφικτός, θα πρέπει να είναι επαρκώς προσδιορισμένος και όχι αόριστος. Οι υψηλοί στόχοι κινητοποιούν περισσότερο τα άτομα, γιατί η εκπλήρωσή τους αυξάνει το αυτοσυναίσθημα, δεδομένου ότι απαιτούν περισσότερη προσπάθεια, συγκεκριμένη και συστηματική μεθοδολογία, αυξημένες γνωστικές δεξιότητες και μεγαλύτερη ικανοποίηση. Σύμφωνα με τους ερευνητές αυτούς, οι αναλυτικά προσδιορισμένοι στόχοι, που δεν είναι ανεδαφικοί, χρήζουν εκπαίδευσης, προσωπικής συμβουλευτικής, εξατομικευμένου και ομαδικού πνεύματος, ολόπλευρης συμμετοχής από την πλευρά των εργαζομένων, εμπιστοσύνης και αλληλοκατανόησης. Παρά τις δυσκολίες τους, η επίτευξή τους συνοδεύεται από ενίσχυση της αίσθησης της προσωπικής και ομαδικής αξίας.
Σύμφωνα με τον Cherniss (1980), η ψυχολογική απομάκρυνση του ατόμου από την εργασία του και οι ματαιώσεις που βιώνει λόγω των υπερβολικών απαιτήσεων και της χαμηλής ανταποδοτικότητας, αποτελούν ένα γενικό ορισμό της έννοιας της επαγγελματικής εξουθένωσης. Οι Maslach και Schaufeli (1993) αναφέρουν ότι η «αδυναμία προσαρμογής» του ατόμου στις εργασιακές του απαιτήσεις «λόγω χρόνιου και επίπονου επαγγελματικού άγχους, το οποίο ξεπερνά τα όρια αντοχής του, οδηγεί στην επαγγελματική του εξουθένωση». Είναι μια κατά­σταση συναισθηματικής, ψυχικής, αλλά και σωματικής εξάντλησης, που προκαλεί­ται από μακροχρόνια και παρατεταμένη έκθεση και εμπλοκή σε καταστάσεις που έχουν συναισθηματικές απαιτήσεις.

* Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Η Ψυχολογία έχει εντατικά ασχοληθεί με τα συστατικά των στάσεων, δηλαδή των πεποιθήσεων, που έχουν οι άνθρωποι, οι οποίες μπορούν να νοηθούν ως οργανωμένα γνωστικά ή συναισθηματικά ή συμπεριφοριστικά σχήματα, που διαθέτουν σταθερότητα, αντιστέκονται στην αλλαγή και, εάν νοηθούν ως σύνολα, μπορούν να απαρτίσουν τα στοιχεία των αξιών, της κοσμοθεωρίας και της φιλοσοφίας του ατόμου.

Οι επιστήμονες γρήγορα κατάλαβαν ότι η διάκριση στο γνωσιακό-λογικό τομέα, στο συναισθηματικό και πραξιακό πεδίο ήταν αναγκαία, επειδή οι στάσεις δε διαμορφώνονται όλες με τον ίδιο τρόπο. Κάποιες από αυτές στηρίζονται στη λογική, π.χ. η αντίληψη που έχουμε για το επάγγελμα του παιδιού μας (θα εξασφαλίζει ένα ικανοποιητικό εισόδημα, θα παρέχει ευκαιρίες ανέλιξης κ.λπ.), ενώ άλλες θεμελιώνονται με συναισθηματική φόρτιση (π.χ. η αγάπη μας για ένα παλιό αυτοκίνητο, το οποίο έχει συνδεθεί με όμορφες αναμνήσεις). Το πραξιακό κομμάτι αφορά το παρατηρήσιμο μέρος των στάσεων, για παράδειγμα η προτίμηση κάποιου για τα ποιήματα του Ελύτη μπορεί να τον οδηγήσει στην αγορά DVD με μελοποιημένα έργα του. Πολλοί πιστεύουν ότι ένα ικανό τμήμα των στάσεων διαμορφώνεται γενετικά (βλ. έρευνες σε μονοζυγωτικούς διδύμους) και πολλές φορές οι αρχικές γενετικές προδιαθέσεις (π.χ. μία χαλαρή, άνετη προσωπικότητα) ενδεχομένως να καθορίσει τις μελλοντικές αντιλήψεις για τις σχέσεις ή για την ανεκτικότητα απέναντι στο διαφορετικό. Στην πραγματικότητα, τόσο η κλασσική εξαρτημένη, όσο και η μάθηση μέσω ενίσχυσης, μπορούν από μικρή ηλικία να ποδηγετήσουν τις αξίες και τα πιστεύω του ατόμου ως ενηλίκου: η συνεξάρτηση της μυρωδιάς των λουλουδιών με την επέτειο των γενεθλίων κατά την παιδική ανέμελη περίοδο, μπορεί να προκαλέσει αισθήματα γαλήνης και ευτυχίας κάθε φορά που ο ενήλικος μυρίζει μια παρόμοια οσμή. Αντίθετα, οι διαρκείς προειδοποιήσεις των γονιών προς τα παιδιά τους να μην παίζουν με συμμαθητές από ξένες χώρες, μπορεί να είναι το αίτιο για γενικευμένη εχθρότητα προς τους αλλοδαπούς και το λανθάνον υπόστρωμα για μία ανάλογη πολιτική τοποθέτηση. Φυσικά, ακόμα και η αντίθετη τελική αντίδραση, δηλαδή η ανοιχτή αποδοχή κάθε τι διαφορετικού, απλά διατρανώνει τη συναισθηματική φόρτιση προς τον αρνητισμό των γονέων.

Το πρόβλημα με τις στάσεις είναι ότι αρκετές φορές η διατήρησή τους μπορεί να είναι αίτιο συναισθηματικών προβλημάτων, ενώ η συχνή μεταβολή τους προκαλεί γνωστικές ασυμφωνίες. Οι παγιωμένες στάσεις είτε διασφαλίζουν την ισορροπία στο σύστημα της προσωπικότητας είτε μετατρέπονται σε άκαμπτα σχήματα, που γίνονται αφορμή για ενδοπροσωπικά και διαπροσωπικά ζητήματα. Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι αντιλήψεις μας διαμορφώνονται και μετασχηματίζονται καθημερινά μέσω της κοινωνικής σύγκρισης και ελέγχου. Παράλληλα, τα μηνύματα που δέχεται το άτομο μέσω της επικοινωνίας, συνήθως στοχεύουν σε αυτό ακριβώς: την πειθώ.
Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι έχουν καταλήξει ότι μεγάλο ρόλο στην αλλαγή των πεποιθήσεων διαδραματίζει η πηγή του μηνύματος (κατά πόσο αυτός που το εκπέμπει είναι πρόσωπο κύρους ή θεωρείται αυθεντία ή έχει στενή σχέση με τον αποδέκτη του μηνύματος). Το ίδιο θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα φαίνεται να έχει η ελκυστικότητα του συνομιλητή, αλλά και η θέση του ατόμου στην ομάδα στην οποία ανήκει.
Το περιεχόμενο του μηνύματος μπορεί να καθορίσει το αποτέλεσμα μιας διαλεκτικής διαδικασίας: οι άνθρωποι πείθονται περισσότερο εάν πιστεύουν ότι το εκπεμπόμενο μήνυμα δε σχεδιάστηκε αλλά ούτε χρησιμοποιείται για να πείσει.

Επιπλέον, έρευνες έχουν δείξει ότι τα άτομα με μέση αυτοεκτίμηση πείθονται ευκολότερα από άτομα με χαμηλή ή υψηλή αυτοεκτίμηση και το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για το δείκτη ευφυΐας. Οι στάσεις μεταβάλλονται ευκολότερα στις ηλικίες 18 - 25 ετών.

* Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου