Προγράμματα Ψυχικής Υγείας

Κι αν γεννηθήκαμε αθώοι, κάθε φορά που πετυχαίνουμε, στο σχολείο, στην εργασία, στον έρωτα,
Όταν πιο βαθιά ως κυρίαρχοι στην κοινωνία μπαίνουμε,
Στην οικογένεια, στους νόμους, στους θεσμούς όσα μας εντάσσουν,
Από την αρχική φύση την αγαθή ένα κομμάτι υφαρπάζουν, μέχρι που με την πρώτη εικόνα διόλου να μη μοιάζουμε.
Και μόνο λίγο πριν το τέλος, όταν η κοινωνία ολόκληρη μας μισεί και τη μισούμε, τότε η αρχική μας εικόνα επανέρχεται, άτρωτη από τις επαλληλίες των συμβάσεων,
επιστρέφει, όταν είναι πια πολύ αργά.
Στράτος Παπάνης

Ευστράτιος Παπάνης, Μόνιμος Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

Δεν θα επιχειρήσουμε ανασκόπηση της πλούσιας βιβλιογραφίας, επειδή οι πηγές της συμπεριφοράς αυτής είναι σύμφυτες με την ανθρώπινη φύση.

Η εξουσία, δηλαδή η άσκηση επιρροής, είναι προϋπόθεση για την ύπαρξη κάθε ομάδας και η κατάχρηση της, πέρα από τις βαθυστόχαστες ψυχαναλυτικές ερμηνείες, μπορεί να αποδοθεί, σε γενικές γραμμές, στα εξής:

1. Διεκδίκηση κοινών (και συνήθως ανεπαρκών) υλικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών, ανθρώπινων πόρων.
2. Εγκαθίδρυση ζωτικού χώρου και διατήρηση κεκτημένων, παγιωμένη συγκρουσιακή κουλτούρα
3. Ερωτικοί ανταγωνισμοί
4. Έλλειψη δικαιοσύνης και διαμοιρασμός προνομίων
5. Έλεγχος των θετικών και αρνητικών ενισχύσεων
6. Ανασφάλεια ή έκθεση σε άγνωστο περιβάλλον
7. Φόβος για κάθε τι νέο ή καινοτόμο
8. Διατήρηση συμμαχιών
9. Άλλοι συναισθηματικοί παράγοντες, μικροσυμφέροντα και κοινωνική αναγνώριση
10. Έπαρση, εγωισμός, φιλαυτία
11. Έλλειψη επικοινωνίας, μηχανισμοί άμυνας και κακώς προσδιορισμένα κίνητρα
12. Αρχές και αξίες τοπικής κοινότητας, που δεν προάγουν το κλίμα αξιοκρατίας και συλλογικότητας.

Κάποιος μπορεί να συγκεντρώνει μερικά ή όλα από τα προαναφερθέντα, αλλά το μόνο σίγουρο είναι πως η κακή διαχείριση τους στον εργασιακό χώρο μπορεί να τον μετατρέψει το πεδίο σε κόλαση.

Ο εκφοβισμός φυσικά μπορεί να εκπορεύεται και από κάτω προς τα πάνω, αλλά αυτό αποτελεί αντικείμενο άλλης μελέτης.

Αν αναλογιστούμε ότι η ικανοποίηση από το επάγγελμα αντιστοιχεί στο μισό σχεδόν της ποιότητας ζωής, σε συνάρτηση πάντα με την ικανοποίηση από τις συντροφικές σχέσεις, καταλαβαίνει κανείς πόσο καίριο είναι να εντοπιστούν αυτές οι συμπεριφορές, ώστε να υπάρξει έγκαιρη προφύλαξη και αντιμετώπιση.

Τι είναι εκφοβισμός στον εργασιακό χώρο

Α. Η πλημμελής, η ανύπαρκτη ή η εσκεμμένα λανθασμένη εκπαίδευση του νέου εργαζομένου και η ανάθεση της προσαρμογής του σε αδιάφορο ή υστερόβουλο μέντορα.

Β. Η εκμάθηση κακών πρακτικών από παλαιότερους συναδέλφους και η επιτηδευμένη καλλιέργεια χαλαρού κλίματος, ώστε να υποπέσει σε σφάλμα

Γ. Η ηθελημένη απόκρυψη ή διαστρέβλωση πληροφοριών με σκοπό την έκθεση του νέου εργαζομένου στα μάτια των πελατών, των συναδέλφων ή των προϊσταμένων

Δ. Ο γενικός και αόριστος προσδιορισμός των αρμοδιοτήτων, που έχει ως συνέπεια είτε την υπεραπασχόληση του νέου ή την παράβλεψη και αμέλεια σημαντικών καθηκόντων του

Ε. Οι ασαφείς κανονισμοί και διαδικασίες

Στ. Η διαρκής επίκληση δεοντολογικών κανόνων που αποτρέπουν την πράξη ή εφαρμόζονται επιλεκτικά

Ζ. Η αυθαίρετη κατανομή των ενισχύσεων και η υποκειμενική εφαρμογή στερήσεων ή ποινών

Η. Οι κακώς προσδιορισμένοι στόχοι, οι κρυφές ιεροτελεστίες, η κουλτούρα συνωμοσίας, οι αφανείς διαδικασίες και η συγκρουσιακή επικοινωνία, που μπορεί να περιλαμβάνει ύβρεις, κολακεία, υποτίμηση, κήρυγμα, επίδειξη, ψεύδος, μισή αλήθεια, προσωπικούς χαρακτηρισμούς.

Θ. Η υποκρισία και οι παραπλανητικές προθέσεις

Ι. Η υπερσυγκέντρωση εξουσιών

Κ. Η παράβλεψη του κανονιστικού πλαισίου και η προτροπή για παρανομία.

Λ. Η στέρηση ευκαιριών κατάρτισης, προαγωγής και προσωπικής ανάπτυξης

Μ. Η υπερβολική μη αμειβόμενη εργασία και τα ελαστικά ωράρια, που καθορίζονται χωρίς νομοθετικό πλαίσιο ή καθυστέρηση δεδουλευμένων

Ν. Η ανυπαρξία συμπεριφοριστικής και ολόπλευρης αξιολόγησης με κριτήρια γνωστά στον εργαζόμενο.

Ξ. Η οικειοποίηση της δουλειάς και του μόχθου του άλλου

Ο. Παρακολούθηση υπαλλήλων χωρίς να λαμβάνουν γνώση

Π. Μεταφορά δυναμικών και συσχετισμών από άλλα έξω-εργασιακά πλαίσια στη δουλειά

Ρ. Δημιουργία υποσυστημάτων και υπό-ομάδων, που σφετερίζονται τη νομή της εξουσίας και των πόρων

Οι παραπάνω συμπεριφορές είναι ενδεικτικές και εντάσσονται στο πλαίσιο μιας νοσηρής κουλτούρας

Ο εργαζόμενος πρέπει να προστατεύεται από τους θεσμούς, τους νόμους και τους ξεκάθαρους κανονισμούς και όχι από το φιλότιμο ή το μεράκι των εργαζομένων ή των ανώτερων. Η ανέλιξη του δέον να περιγράφεται εναργώς από διαδικασίες, κανόνες, μετρήσιμα κριτήρια ποιότητας και να μην στηρίζεται σε λαϊκίστικες υποσχέσεις εργατοπατέρων και άλλων ζιζανίων, που λυμαίνονται τους επαγγελματικούς χώρους.

Η ψυχολογία, η συμβουλευτική και το coaching έχουν πολλά να συνεισφέρουν στην εξισορρόπηση των αντιθέσεων και τη διαχείριση των συγκρούσεων. Η εποπτεία, η διδασκαλία ηγετικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων και οι τεχνικές διαπραγματεύσεων σε συνδυασμό με την εκμάθηση επίλυσης προβλημάτων είναι προαπαιτούμενα ενός σύγχρονου εργασιακού περιβάλλοντος.

Δεν ήταν μακρινός ο Παράδεισος..

Έμοιαζε με τη χθεσινή, χαμένη μας καθημερινότητα, και με τις ευχές των αγαπημένων, που αφήσαμε να τους κατασπαράξει ο χρόνος.

Και η αμαρτία που πληρώσαμε δεν ήταν επειδή καταχραστήκαμε το απαγορευμένο ξύλο της ζωής ή της γνώσης

Παρά ήταν μια τόση δα ανοησία

Γιατί δε νιώσαμε πως ο Παράδεισος είχε το δικό μας πρόσωπο Το τόσο κοντινό και το τόσο εφήμερο.

Στράτος Παπάνης

Ο λόγος των παραμυθιών είναι παρηγορητικός και και μεταβατικός. Ταξιδεύει τον ακροατή από τη ρεαλιστική διάσταση στη φαντασιακή, από το χαμηλότερο επίπεδο συνειδητότητας στο υψηλότερο, από την ανησυχία στην εξέγερση των αισθήσεων, από την νηνεμία στην κορύφωση του δράματος, από την ένταση στην εκτόνωση και στην από-μυθοποίηση. Τα εικαστικά στο ταξίδι αυτό είναι το νόμισμα για το βαρκάρη, που θα περάσει τον ακροατή ή τον αναγνώστη στην αντίπερα όχθη της αυτογνωσίας και της ισορροπίας και της γαλήνης.

Αφού ταυτιστεί η καρδιά με τους ήρωες και βιώσει σε συμβολικό επίπεδο το εύρος των συναισθημάτων τους, το άλγος, την οδύνη, τη θλίψη, τη χαρά, τον ενθουσιασμό, την αγωνία, την απογοήτευση, την αδικία, την ασφάλεια, φτάνει στο αίσιο τέλος με την ίδια την προαιώνια κάθαρση να τον προειδοποιεί, να τον αποκαθιστά, να τον καθησυχάζει, να του απαλύνει την ανησυχία. Κι αν ο νους των παιδιών, κουρασμένος από την περιπέτεια μπορεί να αποκοιμηθεί, έχοντας συμφιλιωθεί με τους τρόμους του, οι λογισμοί των μεγαλύτερων έρχονται σε επαφή με υποσυνείδητες ανάγκες, απωθημένα συναισθήματα, καταπιεσμένες σκέψεις και λησμονημένους πόθους.

Ο καταιγισμός των ενσυνείδητων και λανθανόντων αυτών καταστάσεων αμορφοποίητος και ακατέργαστος ζητά να πάρει σχήμα, να γίνει εικόνα, σχέδιο, αποτύπωμα, καταφύγιο, που θα καθοδηγήσει την αμύητη ψυχή στην πορεία του μύθου.

Η Τέχνη και τα Εικαστικά γίνονται τα σκαλοπάτια της δύσκολης ανάβασης, οι βακτηρίες στις κακοτράχαλες ατραπούς, οι αναβάθμίδες της πνευματικής ανύψωσης, οι εξάντες, που ανακατευθύνουν και προσανατολίζουν το νου. Μέσω της ζωγραφιάς η αρμονία ενσαρκώνεται, τα δρώντα πρόσωπα αποπνέουν οικειότητα, οι συνειρμοί ταξινομούνται, τα κίνητρα χρωματίζονται, η δράση φωτίζεται, η σκέψη δεν παραστρατεί αλλά προχωρά προς την τελική λύση. Κάθε παραμύθι είναι μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία, στην οποία, αν ο λόγος θεωρείται η οδός, τα εικαστικά είναι το φως που την ερμηνεύει

Ευστράτιος Παπάνης, Μόνιμος Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

Με τη συμμετοχή  600 ακροατών από όλη την Ελλάδα και τη Κύπρο, διενεργήθηκε με μεγάλη επιτυχία, το Σάββατο 5 Δεκεμβρίου, από τις 10.00 έως τις 21.00,  η πρώτη μεγάλη διαδικτυακή ημερίδα με θέμα τη «Συνεπιμέλεια», η οποία διοργανώθηκε από τα Προγράμματα Ψυχικής Υγείας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, των οποίων Επιστημονικά Υπεύθυνος  είναι ο κ. Ευστράτιος Παπάνης, Μόνιμος Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Σκοπός της Ημερίδας ήταν η ευαισθητοποίηση των συμμετεχόντων αναφορικά με τις τρέχουσες νομοθετικές ρυθμίσεις για τη συνεπιμέλεια, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της καθώς και τους τρόπους εφαρμογής της.

Στην Ημερίδα συμμετείχαν 20 εισηγητές, οι οποίοι είναι επιφανείς καθηγητές ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων, κοινωνικοί επιστήμονες και νομικοί.

Ήταν επίσης μια προσπάθεια ευαισθητοποίησης σε ένα καθολικό αίτημα, που θα λυτρώσει τους γονείς και τα παιδιά από την κοινωνική σηψαιμία της σύγκρουσης και τις αναχρονιστικές αγκυλώσεις της μονομέρειας.

Παρουσιάστηκαν θέματα, όπως η ευημερία των παιδιών υπό το καθεστώς της κοινής φυσικής επιμέλειας, μέσω μιας κριτικής ανασκόπησης των πρόσφατων εμπειρικών δεδομένων. Έγινε επίσης αναφορά στην πρώτη μελέτη για τη Συνεπιμέλεια, η οποία διενεργήθηκε από τα Προγράμματα Ψυχικής Υγείας του Πανεπιστημίου Αιγαίου και παρουσιάστηκαν τα πρώτα ελληνικά ευρήματα σχετικά με τις στάσεις και τη νομική διάσταση για το θεσμό της συγκηδεμονίας-συνεπιμέλειας στην Ελλάδα.

Καθοριστική ήταν η συμβολή του εκπροσώπου της ΑΜΚΕ "Ενεργοί Μπαμπάδες, για τα δικαιώματα του παιδιού", κ. Ευάγγελου Καλαϊτζάκη, Επίκουρου καθηγητή Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, ο οποίος παρουσίασε μια διαδικτυακή έρευνα σχετική με τις διακρίσεις και τα εμπόδια στην ισότιμη συμμετοχή του πατέρα στην ανατροφή των παιδιών (https://www.energoimpampades.gr/).

Αναπτύχθηκε γόνιμος διάλογος και παρουσιάστηκαν οι ακόλουθες θεματικές:

• Νέα δεδομένα σε τρειςπαλιές έρευνες (Ευστράτιος Παπάνης, Μόνιμος Επίκουρος Καθηγητής ΠανεπιστημίουΑιγαίου- Ειρήνη Καραμπάση, Νηπιαγωγός, υπ. Δρ. Πανεπιστημίου Αιγαίου)
• H ευημερία των παιδιώνυπό το καθεστώς της κοινής φυσικήςεπιμέλειας (jointphysicalcustody) (Ευστράτιος Παπάνης, Μόνιμος Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου - Ειρήνη Καραμπάση, Νηπιαγωγός, υπ. Δρ. Πανεπιστημίου Αιγαίου)
• Παιδί και διαζύγιο (Ελένη Στ. Σισμανίδου, Δικηγόρος Παρ’εφέταις -ΔιαπιστευμένηΔιαμεσολαβήτρια Υ.Δ.Δ.Α.Δ.Αστικών και Εμπορικών Υποθέσεων)
• Γονική αποξένωση: ψευδείς κατηγορίες (Μαρία Καπερώνη, Κλινικός Ψυχολόγος παιδιών κι εφήβωνMSc)
• Η συνεπιμέλεια από την οπτική των δικαιωμάτων του Παιδιού (Μαρία Μπλιάτη, LLM, Ειδική Επιστήμονας στον Συνήγορο τουΠολίτη)
• Η γονική συνεπιμέλεια μέσα σε ένα νέο ευρωπαϊκό κοινωνικό περιβάλλον (Παναγιώτης Γρηγορίου, Νομικός- Διεθνολόγος,Καθηγητής Διεθνών & Ευρωπαϊκών Θεσμών του Πανεπιστημίου Αιγαίου)

• Η στρέβλωση του προσφορότερου συμφέροντος του τέκνου από την ελληνική δικαιοσύνη (Ηλίας Μπαντέκας, Επίκουρος καθηγητής ΠανεπιστήμιοΤζωρτζτάουν)
• Ενσυναίσθηση και Διαμεσολάβηση: πολύτιμοι βοηθοί της Συνεπιμέλειας (Ολυμπία-Μαρία Ποντίκη, Νομικός, MSc Κοινωνικής Θεολογίας)
• Η διαμεσολάβηση ως τρόπος επίλυσης διαφορών του οικογενειακού δικαίου (Ευθυμία Σωμαρά, Δικηγόρος Παρ’ ΑρείωΠάγω-ΔιαπιστευμένηΔιαμεσολαβήτρια Υ.Δ.Δ.Α.Δ.)
• Διακρίσεις και εμπόδιαστην ισότιμη συμμετοχήτου πατέρα στηνανατροφή των παιδιών:μια διαδικτυακή έρευνασε 941 πατέρεςανήλικων παιδιών (Ευάγγελος Καλαϊτζάκης, Επίκουρος καθηγητής Ιατρικής Πανεπιστημίου Κρήτης)
• Διαταραχές Φάσματος του Αυτισμού: τι γίνεται όταν οι γονείς χωρίζουν; (Βάιος Νταφούλης, Διευθυντής Παιδοψυχιατρικού ΤμήματοςΓ.Ν.Θ. Ιπποκράτειο)
• Child stress and well-being in shared parenting compared to living primarily with one parent after divorce (MalinBergström, Αssociate professor of child psychology,Karolinska Institutet)
• Ο ρόλος του πατέρα και η συμβολή του στην ανατροφή των παιδιών: δυσκολίες, διαταραχές, πρόληψη-παρέμβαση (Ηλίας Κουρκούτας, Καθηγητής ΨυχολογίαςΠανεπιστημίου Κρήτης)
• Η κοινωνιολογική οπτική για την συνεπιμέλεια (Ευαγγελία Τσαπατσάρη, ΚοινωνιολογοςMSc, Πρόεδρος Συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολόγων)
• Πρακτικές Εφαρμογής του θεσμού της Συνεπιμέλειας στην καθημερινότητα (Ευαγγελία Φαρμάκη, Δικηγόρος Παρ’ ΑρείωΠάγω)
• Το στρες του γονεϊκού χωρισμού και οι επιπτώσεις του στα παιδιά (Γεώργιος Χρούσος, ΟμότιμοςΚαθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας,Ερευνητικό ΠανεπιστημιακόΙνστιτούτο Υγείας Μητέρας)
• Γονείς και συνεπιμέλεια: Σύγχρονες προκλήσεις…σύγχρονες απαντήσεις (Γεωργία Μπαλτά, Ψυχίατρος- Ψυχοθεραπεύτρια, ΔιδάκτωρΠανεπιστημίου Θεσσαλίας)
• Νομοθετικό πλαίσιο και δικαστική προσέγγιση του γονεϊκού ρόλου μετά το διαζύγιο (Σαντή Αγγελική, Νομικός, Κοινωνιολόγος)
• Ένα κοινωνικό πρόβλημα: η γονική αποξένωση Μια αληθινή ιστορία: Καληνύχτα πριγκηπέσσα" (Διονυσία Τριπολίτου, MSc Κοινωνιολόγος)

Πληροφορηθείτε για τις ερευνητικές, επιμορφωτικές και κοινωνικές δράσεις μας καθώς και για τα επιστημονικά άρθραψυχολογίαςστις παρακάτω ιστοσελίδες:

https://psichologiagr.com

http://psichologia.gr

http://ppy.aegean.gr

Για οποιαδήποτε ακαδημαϊκή / διοικητική ή οικονομική διευκρίνιση / απορία:

Τηλ.: (+30) 22510 36520, (+30) 22510 36580, (+30) 22510 45006 (καθημερινά 09:00 - 17:00)

Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Τελευταία δεδομένα για τις στάσεις των πολιτών σχετικά με τη Συνεπιμέλεια

Συνεπιμέλεια

Unesco_Gender_Equality

Λογοθεραπεία και νόημα: Οι υπαρξιακές πτυχές της ψυχοθεραπείας.

Γράφει η Γεωργία Τσουδερού, M.A. Φιλοσοφίας

Η μέθοδος της λογοθεραπείας του ψυχιάτρου και νευρολόγου VictorFrankl [1905-1997] όπως αναπτύχθηκεστις αρχές του 20^ου αιώνα συνδέθηκε με την κατεύθυνση της ανθρωπιστικής ψυχολογίας.Στη σύγχρονη κλινική έρευνα η προαναφερόμενη κατεύθυνση αποδίδεται με την ονομασία τηςνοηματο-κεντρικής ψυχοθεραπείας.

Όπως μαρτυρά ο  Frankl στο βιβλίο του με τίτλο Man’sSearch[1] η πίστη του σε αξίες που υπερβαίνουν τα φυσικά και τα ψυχολογικά αίτια της ύπαρξης, του εξασφάλισαν ένα νόημα που τον συνέδεσαν σθεναρά με τη ζωή ενάντια στην κτηνωδία των ναζιστικών στρατοπέδων εξόντωσης. -Ο Βιεννέζος εβραϊκής καταγωγής VictorFranklθα περάσει δυόμισι χρόνια σε ναζιστικά στρατόπεδα κράτησης κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου όπου θα πεθάνουν από κακουχίες τα περισσότερα μέλη της οικογένειας του-.  Το «νόημα», διατείνεται ο συγγραφέας, αποδεικνύεται το θεμελιακό όριο κάθε ανθρώπινης ύπαρξης εφόσον μας συνδέει με ό,σα θεωρούμε σταθερές αξίες στη ζωή. Οι τελευταίες με τη σειρά τους αποδεικνύονται ικανές να μας προσφέρουν συναισθηματική και ηθική στήριξη και να ενισχύσουν την θέλησή μας για το μέλλον[2].

Στο παρόν κείμενο θα περιγράψουμε την εξέλιξη της λογοθεραπείας από τις απαρχές ως τις πιο σύγχρονες κλινικές εφαρμογές. Θα αναφερθούμε στις κεντρικές αρχές καιστις εφαρμογές της στο πεδίο της ψυχικής υγείας.

Η επιλογή του νοήματοςως κεντρικό ζήτημα για την άσκηση τηςλογοθεραπείας υπογραμμίζει επιπλέον τη σημασία τουδιανοητικού στοιχείου για την κατανόηση της ανθρώπινης ύπαρξης σε αντίθεση με άλλες θεωρίεςόπως,της  ψυχανάλυσηςη οποίατονίζει τα ενδοσκοπικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας.Με αυτό τον τρόπο όπως διαφαίνεται στο παρόν κείμενο, η άσκηση της λογοθεραπείας συνδυάζει επίσης την ανθρώπινη συμπεριφορά με το νοησιαρχικό χαρακτήρα της ύπαρξης και τη φιλοσοφία με την ψυχοθεραπευτική πρακτική.

Από τη λογοθεραπεία στηνοηματο-κεντρική ψυχοθεραπεία: Μέθοδοι και κλινικές εφαρμογές.

Οι ψυχαναλυτικές θεωρίες στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ειδικότερα στις δεκαετίες ’20-‘30όπως του SigmudFreud και του AlfredAdlerεπικεντρώνονται στις ορμές και στην κατανόηση των ενστίκτων που καταγράφονται στη βιολογική και συνάμα ψυχολογική μας υπόσταση. Ο νεαρός τότε μαθητής στη Σχολήατομικής ψυχολογίας του Adler, ο ψυχίατρος και νευρολόγος VictorFrankl, ασκεί κριτική στις παραπάνω θεωρήσεις για να εντοπίσει στην έννοια του «νοήματος» τον πυρήνα της ανθρώπινης οντότητας.Ο ίδιος χαρακτηριστικά εξηγεί[3]ότι η ψυχοθεραπευτική του θεώρηση επικεντρώνεται στη «θέληση του νοήματος» ενάντια στην «θέληση της ευχαρίστησης»όπως περιγράφεται από τον Freudκαι τη ψυχαναλυτική σχολή αλλά επίσης στην«θέληση εξουσίας» που προβάλλεται από τη σχολή ατομικής ψυχολογίας του Adler.Tον όρο «νόημα», σχολιάζει ο καθηγητής κλινικής ψυχολογίας AlfriedLἅnge[4], δανείζεται ο Franklαπό την ελληνική φιλοσοφική σκέψη ως συνώνυμο του ορθού λόγου, της απόλυτης δηλαδή αιτίας του κόσμου. Αντίθετα λοιπόν  προς τις ψυχολογικές θεωρήσεις που επερωτούν τις ορμέμφυτες διαθέσεις και τα ένστικτα εντός της ψυχικής οντότητας ο Franklδιακρίνει στην διανοητική λειτουργία το καθοριστικό γνώρισμα για την συγκρότηση του εαυτού. Πρόκειται για την ανάγκη του ανθρώπου να αποδώσει νόημα στις πράξεις του με μακροπρόθεσμο ορίζοντα ώστε το παρόν να λειτουργήσει επίσης σαν εγγυητής του μέλλοντος. Το διανοητικό στοιχείο στη θεωρία του VictorFranklθα δικαιολογήσει την ονομασία από τον ίδιο της «ψυχολογίας του ύψους» που αντιπαραθέτει στη φροϋδική θεωρία του βάθους.Ο καθορισμός του νοήματος αποτελεί μια διανοητική επιλογή που αποδεικνύεται καθοριστική για τις αξίες που ενδυναμώνουν την αίσθηση υπευθυνότητας και την απόκτησηελευθερίας αποφεύγοντας έτσι την αναγωγή της ανθρώπινης ύπαρξης στις φυσιολογικές και ψυχολογικές ανάγκες.  

      Σχέδιο 1. Το σχεδιάγραμμα της τρίπτυχης περιγραφής της ανθρώπινης ύπαρξης όπου το διανοητικό στοιχείο διαχωρίζεται από τη ψυχολογική και τη φυσιολογική λειτουργία για να συστήσει τη ψυχολογία του ύψους στο έργο του VictorFrankl.

              Ηαπόκτησηνοήματοςαναδύεται σαν μια επιτακτική ανάγκη στον άνθρωπο ικανή να το συνδέσει ζωτικά με την αίσθηση της ζωής και γι’ αυτό το λόγο ο Franklεπιλέγει τον όρο της θέλησης [Frankl, 1959:104] για να αναφερθεί στη διανοητική προσπάθεια του ανθρώπου να νοηματοδοτήσεισυνειδητά την ύπαρξή του. Hαποτυχία του ατόμου να υποδείξει ένα νόημα ή η αδυναμία του να αναπτύξει την ανάλογη θέληση ευθύνονται για την υπαρξιακή ακύρωση πουκαταλήγει στην εμφάνιση των «νοογενετικών νευρώσεων» (noogenicneurosis) [Frankl, 1959:106] που αντιδιαστέλει στις ψυχογενετικές. Η προσέγγιση της λογοθεραπείας δεν αντιλαμβάνεται τα συμπτώματα των νευρώσεων ως νοητική ασθένεια αλλά επιχειρεί να εξομαλύνει την εσωτερική σύγκρουση παρακινώντας τον εξεταζόμενο να επαναπροσδιορίσει τη θέλησή του και τις αξίες του με τη ζωή ώστε να αποδώσει ξανά νόημα στην ύπαρξή του. Οι κεντρικέςμέθοδοιτηςλογοθεραπείαςόπωςπροτάθηκαν αρχικά από τον Franklείναι: η παράδοξη πρόθεση [paradoxicalintention], ο σωκρατικός διάλογος και η υπο-αντανάκλαση [dereflection]. Ειδικότερα, ημέθοδος του σωκρατικού διαλόγου αφορά την διαδικασία του δομημένου διαλόγου μεταξύ των ομιλητών με τη μορφή εξέτασης των αξιών και των εννοιών που χαρακτηρίζουν την καθημερινότητα και συχνότερα, θεωρούνται δεδομένες. Ότανασκείται από τον ψυχοθεραπευτή αναφέρεται στη καθοδηγημένη συζήτηση με τη διαδοχή ερωτήσεων και απαντήσεων που σκοπό έχουν να αποκαλύψουν τις βαθύτερες σκέψεις και συναισθήματα των αναλυόμενων. Για παράδειγμα, η γνωσιακή θεραπεία επικαλείται τη μέθοδο του σωκρατικού διαλόγου ώστε ο ωφελούμενος να συνειδητοποιήσει τις διαστρεβλωμένες σκέψεις (γνωσίες) που διατηρεί σχετικά με ορισμένα γεγονότα και συνήθειες καιοι οποίες εν τέλει, ευθύνονται για τις δυσλειτουργικές συνέπειες στη συμπεριφορά του [APADictionaryofPsychology]. Οι Carey / Mullan[5]επισημαίνουν τη διευρυμένη χρήση της σωκρατικής μεθόδου σε πολλαπλές περιπτώσεις όπως των ψυχώσεων, της κατάθλιψης, των διαταραχών προσωπικότητας, του θυμού, κ.α και από διαφορετικές Σχολές όπως η γνωσιακή κατεύθυνση, η ψυχανάλυση, η ατομο-κεντρική Σχολή του Adler, κ.α.Από τις άλλες μεθόδους, η υπο-αντανάκλαση αφορά τη προσπάθεια να στραφεί η προσοχή του αναλυόμενου σε θετικές καταστάσεις που κατέχουν τη θέση  προσωπικού νοήματος ώστε να υποτονίσειη ενασχόλησή του με ό,τι προκαλούσε τη δυσλειτουργική σκέψη. Ενώ ημέθοδος της παράδοξης πρόθεσης χρησιμοποιείται κυρίως στις αγχώδεις διαταραχές ως ένα γνωσιακό εργαλείο που σκοπό έχει να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του ωφελούμενου με τις αγχώδεις καταστάσεις. Η καθοδηγημένη, φαντασιακή διόγκωση του γεγονότος και ακολούθως η συνειδητή προσπάθεια του αναλυόμενου να αποστασιοποιηθεί από αυτόαποτελούν σημαντικά βήματα σε αυτή τη περίπτωση για την αποκατάσταση των δυσλειτουργικών γνωσιών που αυτή/αυτός διαθέτει.

            Οι θεωρία του Frankl απέκτησε περαιτέρω εξέλιξητα επόμενα χρόνια εξειδικεύοντας περαιτέρω την επιστημολογική προσέγγιση, την ορολογία και τη μεθοδολογία της. Σημαντικός σταθμός υπήρξε η ίδρυση το 1982 της Εταιρίας Λογοθεραπείας και Υπαρξιακής Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας στη Βιέννη.Ενώ, στη σύγχρονη κλινική πρακτική η λογοθεραπείαεδραιώθηκε ευρύτεραμε την ονομασία τηςνοηματο-κεντρικήςψυχοθεραπείας [LoriP. MontrossThomas, EmilyA. Meier&ScottA. Irwin:2014, SchulenbergE., Stefan, NassifCarrie, etal:2008, EfrenY. Martınez, IvonneA. Florez:2014].

              Ώστε η σύγχρονη ψυχολογική έρευνα, υπογραμμίζουν οι Martinez&Florez[6], επιδεικνύει ισχυρό ενδιαφέρον για την προσέγγιση της λογοθεραπείας στο κλινικό περιβάλλον όπου οι μέθοδοι και η θεωρητική κατεύθυνση έχουν εφαρμοστεί  σε διαφορετικά πεδία όπως για τη θεραπεία της κατάθλιψης, διαταραχών από ψυχότροπες ουσίες, διατροφικές διαταραχές, αγχώδεις διαταραχές, ναρκισσιστικές διαταραχές, διαταραχές οριακής προσωπικότητας, ψυχαναγκαστικές διαταραχές, κλπ.Επίσης, προτάθηκε σε περιπτώσεις ασθενών σε τελικό στάδιο καρκίνου, μελαγχολίαςκαθώς επίσης σε θεραπείες ανάρρωσης/.ενδυνάμωσης ασθενών. Τέλος, μελέτες σχετικά με τη λογοθεραπεία  σημειώνουν τη θετική επίδρασή της για τους σκοπούς της ευημερίας, της ικανοποίησης από τη ζωή, της αυτοεκτίμησης, κ.α.[7]

Επίλογος:Ο διανοητικός χαρακτήρας της ανθρώπινης υπόστασης. Φιλοσοφία και ψυχοθεραπεία.

              Hλογοθεραπείαεπιδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο τη διασύνδεση της φιλοσοφικής σκέψης με την ανθρώπινη συμπεριφορά για τους σκοπούς της ψυχοθεραπείας.Τα ενδοσκοπικά αίτια όπως προτάθηκαν από την ψυχαναλυτική Σχολή και τη ψυχολογία του  βάθους αντικαταστάθηκαν από την έννοια της «πνευματικότητας» που περιγράφεται από τον Franklως η δυνατότητα του ατόμου να αναστοχάζεταιτην ύπαρξή του αποδίδοντας στον εαυτό της/του ένα ιδιαίτερο νόημα που δικαιολογεί τη θέλησή του για ζωή. Η έννοια της πνευματικότητας στο έργο του Frankl, σημειώνουν οι Martinez&Florez[8], δεν πρέπει να ταυτίζεται με το θρησκευτικό στοιχείο αλλά περισσότερο με την κατοχή αξιών που θεωρούνται κεντρικές για την ύπαρξη του ατόμου. Οι αξίες αυτές επαναπροσδιορίζουν τη συμπεριφορά της/του αποδίδοντας νόημα στην ύπαρξή της/του. Η αδυναμία του ατόμου να αποδώσει νόημα στην ύπαρξή του προκαλεί ένα υπαρξιακό κενό[existentialvacuum][9]που ευθύνεται για τις νοογενετικές νευρώσεις.

            Η λογοθεραπεία προσεγγίζει τις ψυχολογικές συμπεριφορές επερωτώντας την συνειδητή ικανότητα του ατόμου να αποστασιοποιηθεί αρχικά από τη δυσλειτουργική συμπεριφορά (self’-distancing) και ακολούθως να αποδώσει για τον εαυτό του ένα προσωπικό νόημα που συμπίπτει με την αιτία της ύπαρξης του (self-trascendence)[10]. Με αυτό τον τρόπο η περιγραφή της ψυχικής κατάστασης ανάγεται από την διαπίστωση της ψυχικής ασθένειας στην διανοητική επιλογή της υπευθυνότητας και του καθορισμού της ελευθερίας για το άτομο.     

Βιβλιογραφία

• ΑPADictionaryofPsychologyστονιστότοποhttps://dictionary.apa.org/ [τελευταίαενημέρωση 24/11/2020].
• [Deurzen van, Emmy, Craig, Eric, Lange, Alfried, et al. εκδ.], The Willey World Handbook of Existential Therapy, Willey-Blackwell, H.Π.Α
• Frankl, Victor, Man’s Search, Beacon Press, Μασαχουσέτη 1959.
• Lἅnge,Alfried,“From Victor’s Frankl logotherapy to existential analytic psychotherapy” στοπεριοδ. European Psychotherapy, τόμος 12, 2014-2015, σ. 67-83.
• Lἅnge,Alfried, «Existential anlysis-The search for an approval of life» στονιστότοποGeneral Introduction - GLE International (existenzanalyse.org)
• Martınez, Efren Y. , Florez, Ivonne A., «Meaning-Centered Psychotherapy: A Socratic Clinical Practice» στοπεριοδικό  Journal of Contemporary PsychotherapyOn the Cutting Edge of Modern Developments in Psychotherapy, τόμος 45τεύχος 1, Μάρτιοςσ. 37–48·
• Montross Thomas, Lori P.,Meier, Emily A. & Scott, Irwin, «Meaning-Centered Psychotherapy: A Form of Psychotherapy for Patients with Cancer» στοπεριοδικό. Curr Psychiatry Rep,τόμος 16 τεύχος 10, Οκτώβριος 2014,σ. 488-499.
• Schulenberg E., Stefan, Nassif Carrie, et al. «Logotherapy for clinical practice» στοπεριοδ. Psychotherapy Theory, Research, Practice, Training Copyright 2008 by the American Psychological Association 2008, Vol. 45, No. 4, 447–463.
• Carey, Timothy A. & Mullan, Richard J. «What is Socratic Questioning? » στοπεριοδικό Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, τόμος 41 τεύχος 3, 2004, 217-226.

Γεωργία Τσουδερού                                   Αθήνα, 27/11/2020                                          

M.A.Φιλοσοφία

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

[1]Victor Frankl, Man’s Search for Meaning, Beacon Press, Μασαχουσέτη 1959,

[2]Η λογοθεραπεία, διευκρινίζει ο Frankl, διακρίνεται κύρια από την ψυχανάλυση καθώς επικεντρώνεται στη μακροσκοπική και εξωστρεφή διαχείριση της θέλησης για ζωή αντίθετα στην ενδοσκοπική και αναδρομικήκατεύθυνση της τελευταίας προς τον ψυχισμό των ατόμων. [Frankl, 1959: 104].

[3]Ό.π., σ.105.

[4]AlfriedLἅnge, “From Victor’s Frankl logotherapy to existential analytic psychotherapy” στοπεριοδ. European Psychotherapy, τόμος 12, 2014-2015, σ. 67-83.

[5]Timothy A. Carey & Richard J. Mullan, «What is Socratic Questioning? » στοπεριοδικό Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, τόμος 41τεύχος3, 2004, σ. 217-218.

[6]Efren Y. Martınez, Ivonne A.Florez, «Meaning-Centered Psychotherapy: A Socratic Clinical Practice» στοπεριοδικό Journal of Contemporary PsychotherapyOn the Cutting Edge of Modern Developments in Psychotherapy, τόμος 45τεύχος 1, Μάρτιος 2014, σ. 37-38.

[7]Ό.π., σ. 37.

[8]Ό. π., σ. 37–48.

[9]Frankl, Victor, Man’s Search, Beacon Press, Μασαχουσέτη 1959, σ. 110-111.

[10]Martınez, Efren Y. , Florez, Ivonne A., «Meaning-Centered Psychotherapy: A Socratic Clinical Practice» στοπεριοδικό  Journal of Contemporary PsychotherapyOn the Cutting Edge of Modern Developments in Psychotherapy, τόμος 45τεύχος 1, Μάρτιος 2014.σ.40.

Τα ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ του Πανεπιστημίου Αιγαίου συνεχίζοντας τις δωρεάν δράσεις κοινωνικής, ερευνητικής και εκπαιδευτικής συμμετοχικότητας διοργανώνουν ΗΜΕΡΙΔΑ-ΒΗΜΑ ΔΙΑΛΟΓΟΥ για το ακανθώδες αίτημα της ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ

Η ημερίδα φιλοδοξεί να αναδείξει την επιχειρηματολογία, που εξελίσσεται σχετικά με την ανατροφή των παιδιών μετά το διαζύγιο και να παρουσιάσει τις αντιθετικές απόψεις, κάθε μια από τις οποίες έχει θεσμούς θιασώτες.

Η ημερίδα θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 5 Δεκεμβρίου από τις 10.00 έως τις 21.00 μέσω της ψηφιακής πλατφόρμας Zoom.

Πρόσκληση συμμετοχής:

https://forms.gle/CXtxFFVbVDSMbpy66

Είναι επίσης μια προσπάθεια ευαισθητοποίησης σε ένα καθολικό αίτημα, που θα λυτρώσει τους γονείς και τα παιδιά από την κοινωνική σηψαιμία της σύγκρουσης και τις αναχρονιστικές αγκυλώσεις της μονομέρειας.

Αν και η νομοθεσία περί διαζυγίων στην Ελλάδα προκρίνει την εσωτερική διευθέτηση των ζητημάτων που ανακύπτουν μεταξύ των εμπλεκομένων μερών, θεωρώντας ότι οι γονείς διαθέτουν την ωριμότητα να συνδιαλλαγούν για το καλό των παιδιών τους, επικρατεί η πάγια δικαστική τακτική, εφόσον υπάρχει αντιδικία, να δίνεται η επιμέλεια σε συντριπτικό ποσοστό στη μητέρα και να ορίζεται απλή επικοινωνία με τον πατέρα.
Αυτό που κάποτε θεωρήθηκε αυτονόητο, εξαιτίας της μονόπλευρης ανάδειξης του ρόλου της μητέρας στην ανατροφή των παιδιών από ελλιπείς ψυχολογικές έρευνες, σήμερα αποτελεί μια αδικαιολόγητη παραφωνία: Ο πατρικός ρόλος είναι εξίσου σημαντικός και η επιλογή να παραγνωριστεί δεν ήταν παρά μια σειρά από άστοχες και ανεύθυνες πολιτικές και δικαστικές αποφάσεις
Το αναχρονιστικό πλαίσιο διαπιστώνεται από την ανυπαρξία θεσμών όπως οικογενειακό δικαστήριο και δομές κοινωνικής, ψυχολογικής και συμβουλευτικής υποστήριξης

Αρκετά χρόνια πριν άρχισε διστακτικά η μελέτη για την καταγραφή των στάσεων από τα Προγράμματα Ψυχικής Υγείας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, σε μια εποχή που ο όρος συνεπιμέλεια εκλαμβανόταν ως ανέκδοτο.

(Διαβάστε την πρώτη εμπειρική έρευνα: Η αθέατη πλευρά της ισότητας των δύο φύλων: Εμπειρική έρευνα σχετικά με τις στάσεις και τη νομική διάσταση για το θεσμό της συγκηδεμονίας-συνεπιμέλειας στην Ελλάδα):

https://bit.ly/2HH8zzr

Όταν ξεκίνησε αυτή η προσπάθεια, ελπίζαμε πως θα έρχονταν κάποτε ο καιρός, που η προοδευτική και δίκαιη απαίτηση χιλιάδων ανδρών και γυναικών θα υποστηριζόταν νομοθετικά και κοινωνικά.
Η ώρα φαίνεται πως έφτασε το 2020, αλλά αμείλικτα ερωτήματα αναφύονται: θα γίνουν τα τολμηρά αυτά βήματα, που ταυτόχρονα αποτελούν αιτήματα της κοινωνίας ή η πολιτική και κοινωνική αδράνεια θα οδηγήσει σε άτολμες και ανούσιες κινήσεις για το θεαθήναι, οι οποίες θα αναπαράγουν την αδικία;

Θα βρουν δικαίωση τα αιτήματα των γονέων προς χάριν των παιδιών ή θα εξακολουθήσει να ισχύει μια αναχρονιστική αντίληψη, που επιμένει παρά την αντίθετη ευρωπαϊκή εμπειρία;

Θα επικρατήσουν οι ταριχευμένες αγκυλώσεις ή θα γίνει το αποφασιστικό άλμα;

Ποια είναι τα υπέρ και ποια τα κατά της συνεπιμέλειας

Πώς μπορεί να εφαρμοστεί στην καθημερινότητα;

Ποιες κοινωνικές έρευνες την υποστηρίζουν και ποιες θεωρούν ότι ο πατρικός ρόλος πρέπει να λογίζεται ως διακοσμητικός;

Θα εδραιωθούν συνοδευτικοί υποστηρικτικοί θεσμοί, όπως τα οικογενειακά δικαστήρια, η διαμεσολάβηση και η συμβουλευτική για γονείς και παιδιά ή όλοι οι εμπλεκόμενοι θα ταλανίζονται πίσω από ακατέργαστα συναισθήματα και πεπαλαιωμένα κοινωνικά θέσφατα;

Ποια είναι η ευρωπαϊκή εμπειρία;

Ελάτε να συζητήσουμε όλα αυτά στη διαδικτυακή ημερίδα που διοργανώνουν τα προγράμματα Ψυχικής Υγείας του Πανεπιστημίου Αιγαίου το Σάββατο 5 Δεκεμβρίου από τις 11.00 έως τις 18.00 μέσω της ψηφιακής πλατφόρμας ζουμ

Οι συμμετέχοντες θα αποκτήσουν προνομιακή, μεταβιβάσιμη έκπτωση 10% στα επιμορφωτικά μοριοδοτούμενα προγράμματα με έναρξη τον Ιανουάριο του 2021

Δείτε τις δράσεις των Προγραμμάτων Ψυχικής Υγείας του Πανεπιστημίου Αιγαίου εδώ:

http://ppy.aegean.gr

https://psichologiagr.com

http://psichologia.gr

Τηλ 2251036580 και 2251036520

Ενδεικτικό πρόγραμμα

Το πρόγραμμα καταρτίστηκε βάσει των δηλώσεων των συμμετεχόντων, αλλά είναι πολύ πιθανό να μεταβληθεί

Πρόσκληση παρακολούθησης δωρεάν διαδικτυακής ημερίδας με θέμα τη Συνεπιμέλεια

https://forms.gle/CXtxFFVbVDSMbpy66

ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ

Κάποτε υπήρχε μια ανάμνηση, η οποία κατοικούσε στις καρδιές και στο νου των ανθρώπων, που την έζησαν.

Παλλόταν σαν σκίρτημα, αφού είχε ντυθεί τη λάμψη των γεγονότων και των συναισθημάτων, που προκάλεσε.

Και ήταν πολύτιμη σαν επιφώνημα, που ξεπεταγόταν από τα σπλάχνα όλων όσων την είχαν γευτεί.

Όλοι, επομένως, συμφωνούσαν πως επρόκειτο για μια υπέροχη ανάμνηση. Μα ενώ οι υπόλοιπες μνήμες ξεθώριαζαν με τον καιρό, εκείνη άρχιζε να μοιάζει τόσο με αγάπη, που κάθε φορά που μιλούσαν γι αυτήν, νόμιζαν πως θα περικλείσουν τον κόσμο.

Όμως ο χρόνος, γητευτής, την θάμπωσε με την ψευδαίσθηση της αιωνιότητας

-Εσύ δε θα σβήσεις ποτέ. Θα γίνεις μελωδία, παραμύθι και αντιφέγγισμα. Θα καθορίζεις εκείνους, που σε μοιράστηκαν.

Πέρασαν τα χρόνια και λιγόστεψαν οι λογισμοί και οι καρδιές που την ανάθρεφαν. Έμεινε ένας μόνο άνθρωπος, που την κουβαλούσε σαν φυλαχτό, κι ας ήταν ο τελευταίος που ζούσε από όλους εκείνους, οι οποίοι είχαν συντελέσει στη γέννηση της

Τι γίνονται άραγε οι αναμνήσεις, που ορφάνεψαν; Πού καταφεύγουν εκείνες που δεν μπορούν πια να ενώσουν κανέναν, επειδή ο θάνατος εξάλειψε τα πρόσωπα, τα οποία κατοίκησαν;

-Να πας στο Θεό, της είπε η στερνή αγάπη, που κι αυτή ξεχάστηκε στον πλανήτη τούτο, επειδή έχασε όσους την διαφέντευαν.

Ακούει Εκείνος, συνέχει τα πάντα και αναγεννά κάθε τι που υπήρξε. Δε θα σε αφήσει να ψυχορραγείς στην καρδιά του ανθρώπου που σε έζησε.

Γιατί ξέρει πως η ορφανή ανάμνηση γίνεται αγχόνη για εκείνον που την κουβαλά μονάχος και η ευτυχία, που κάποτε τη συνόδευε, αντί για παρηγοριά, γίνεται θάνατος. Να πας σε Εκείνον που είναι Ζωή και δε θα είσαι πια ανέστια. Κάποτε του ζήτησα να με γνωρίσει στους ανθρώπους και Εκείνος πέθανε για μένα.

-Θεέ μου ήρθα σε σένα γιατί είσαι αυτό που απομένει, όταν όλα τα άλλα έχουν γκρεμιστεί. Δεν είμαι παρά η αχνή ανάμνηση μιας αγάπης. Ξέρω πως σταυρώθηκες για την αγάπη, αλλά ίσως μπορείς να στρέψεις το βλέμμα σου και σε μένα, που είμαι το καθρέφτισμα της, ακόμα κι αν η ίδια έχει χαθεί.                                                                                                                                                                                             

Τους τόπους, τους ανθρώπους και τις στιγμές ενωμένους τους κρατάμε σφιχτά οι αναμνήσεις.

Είμαστε κάποτε τόσο μεγάλες και οικουμενικές, που γινόμαστε ιστορία. Κι άλλοτε γινόμαστε αδιόρατα μικρά καρφιά, πού αδιαίρετη κρατάμε την εικόνα του εαυτού, για να νομίζουν τα πλάσματα. Σου είπα πως η ύπαρξη τους έχει αιτία, καθώς πορεύεται προς στόχους, προς τα σχέδια ακόμα και προς το τέρμα. Είμαστε οι στυλοβάτες κάθε νοήματος, κάθε ερμηνείας ή προσχήματος.

Μας μοιράζονται οι άνθρωποι με τα αγαπημένα τους πρόσωπα και συνθέτουν τους προσδιορισμούς τους, μας εμπιστεύονται σε ξένους και δημιουργούν οικειότητα και κοινωνικές σχέσεις, μας εξωραΐζουν και γινόμαστε Λογοτεχνία, Τέχνη, Ποίηση

Οι αναμνήσεις ανθούν ως κοινές εμπειρίες, αλλά γίνονται τραύματα, όταν μπερδευτούν με ανάγκες, ματαιώσεις και άμυνες. Χρωματίζονται πορφυρές ή εβένινες από την έκβαση κάθε έρωτα και εορτάζουν ή πενθούν την ένωση ή την απώλεια.

Όμως δεν υπάρχουμε από μόνες μας. Χρειαζόμαστε τουλάχιστον δύο για να είμαστε ευτυχισμένες. Οι άνθρωποι πεθαίνουν και μαζί τους χανόμαστε και εμείς.

- Μη λυπάσαι, είπε ο Θεός. Τίποτα δεν πεθαίνει. Ούτε και συ. Γιατί ό,τι κι αν θυμούνται οι άνθρωποι, ό,τι κι αν αγαπούν, θυμούνται και αγαπούν πάντα Εμένα

ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ Π. ΠΑΠΑΝΗΣ

Γράφει η Ποζίδου-Στολτίδου Χρυσούλα Κοινωνική Λειτουργός Εκπαιδεύτρια Ενηλικών -ΕΟΠΠΕΠ

φωτό: STOCKFRAME VIA GETTY IMAGESEU Flagge mit Flüchtlingen, Einwanderung und Austritt Symbol

Μεταναστευτική κρίση στην Ευρώπη και στην Ελλάδα

Ευρωπαϊκή μεταναστευτική κρίση και η μετανάστευση στην Ελλάδα Η Ευρωπαϊκή μεταναστευτική κρίση ή Ευρωπαϊκή προσφυγική κρίσηάρχισε το 2015, όταν αυξημένος αριθμός προσφύγων και μεταναστών άρχισε να μετακινείται προς την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), ταξιδεύοντας μέσω της Μεσογείου Θάλασσας ή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, προκειμένου να ζητήσουν άσυλο κυρίως σε χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης. Οι αιτούντες άσυλο προέρχονται από περιοχές όπως η Δυτική και Νότια Ασία, η Αφρική, αλλά και τα Δυτικά Βαλκάνια. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, οι τρεις κορυφαίες εθνικότητες προσφύγων, με πάνω από ένα εκατομμύριο αφίξεις μέσω της Μεσογείου το 2015, ήταν οι Σύριοι (49%), οι Αφγανοί (21%) και οι Ιρακινοί (8%). Οι προσφυγές και μετανάστες που έφθασαν στην Ευρώπη μέσω θαλάσσης το 2015 ήταν κατά το 58% άνδρες, 17% γυναίκες και 25% παιδιά. Οι φράσεις "Ευρωπαϊκή μεταναστευτική κρίση" και "Ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση" άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως τον Απρίλιο του 2015, όταν πέντε πλοία που μετέφεραν σχεδόν 2.000 μετανάστες προς την Ευρώπη βυθίστηκαν στη Μεσόγειο, με συνολικό αριθμό νεκρών που υπολογίζεται σε πάνω από 1.200. Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας (γειτνίαση με χώρες στις οποίες συντελέστηκαν πολύ σημαντικές πολιτικο-οικονομικές αλλαγές, χώρα με εξωτερικά σύνορα για την Ε.Ε. κλπ.), η αναβάθμιση του πολιτικο-οικονομικού της ρόλου ως κράτους μέλους της Ε.Ε., η ιδιαίτερη βαρύτητα ορισμένων τομέων οικονομικής δραστηριότητας στους οποίους παραδοσιακά απασχολούνται μετανάστες (γεωργία, τουρισμός, ναυτιλία, κατασκευές) καθώς και η ύπαρξη μιας παράλληλης οικονομίας η οποία συχνά τροφοδοτείται με παράνομους μετανάστες, αποτελούν ορισμένους από τους παράγοντες οι οποίοι συνετέλεσαν στο να καταστεί η Ελλάδα πόλος έλξης των μεταναστών. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 η Ελλάδα μετατρέπεται από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής μεταναστών. Ένας μικρός αριθμός μεταναστών από ασιατικές, αφρικανικές χώρες, αλλά και την Πολωνία, έρχεται στη χώρα στην αρχή και απασχολείται στις κατασκευές, στη γεωργία και στις κατ’ οίκον υπηρεσίες, χωρίς αυτό να έχει αποκτήσει χαρακτηριστικά μαζικού φαινομένου. Μετά την κατάρρευση, όμως, των καθεστώτων της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, η είσοδος παράνομων οικονομικών μεταναστών στη χώρα έγινε μαζική και ανεξέλεγκτη. Μετά το 1989 οι μετανάστες ήρθαν σε δύο κύματα. Το πρώτο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90, στο οποίο κυριαρχούσαν οι Αλβανοί, και το δεύτερο μετά το 1995, που φτάνει μέχρι τη δεκαετία του 2000, με αύξηση της συμμετοχής από άλλες Βαλκανικές χώρες, αλλά και την Ασία (Πακιστάν, Ινδία, Μπαγκλαντές, Ιράκ και Αφγανιστάν) και την υποσαχάρια Αφρική. Ο μετασχηματισμός της Ελλάδας σε χώρα υποδοχής μεταναστών οφείλεται:  Στη γεωγραφική της θέση και την εύκολη προσβασιμότητα, που τη μετέτρεψαν σε ανατολική πύλη της ΕΕ με εκτενείς ακτογραμμές και εύκολα προσπελάσιμα σύνορα.  Στις ραγδαίες οικονομικές αλλαγές, που μείωσαν την οικονομική και κοινωνική απόσταση της χώρας από τις άλλες βορειο-ευρωπαϊκές χώρες μετά την ένταξη στην ΕΟΚ το 1981.  Στη βελτίωση του βιοτικού και εκπαιδευτικού επιπέδου των νέων, που οδήγησαν στην απόρριψη των χαμηλού κύρους και χαμηλά αμειβόμενων θέσεων απασχόλησης. Εν τω μεταξύ, το εύρος της παραοικονομίας, η οικογενειακή βάση της και η εποχικότητα κλάδων όπως ο τουρισμός, η γεωργία και οι κατασκευές, δημιούργησαν ζήτηση για εργατικό δυναμικό ανεξάρτητο από τις πρακτικές του συνδικαλισμού και τη νομοθεσία για τα εργατικά δικαιώματα. Αυτές οι εξελίξεις οδήγησαν στη διαμόρφωση ενός ξεχωριστού καθεστώτος μετανάστευσης στην Ελλάδα και τις άλλες νοτιο-ευρωπαϊκές χώρες, που χαρακτηρίζεται από ύστερη εκβιομηχάνιση, με σημαντική την παρουσία της γεωργίας και του τουρισμού, κερδοσκοπική αστική ανάπτυξη και μια ανεπίσημη οικονομία με διευρυμένη οικογενειακή δομή. Το «νοτιο-ευρωπαϊκό μοντέλο μετανάστευσης» διαφοροποιείται από το «βορειο-ευρωπαϊκό μοντέλο» νόμιμης μετανάστευσης λόγω της διευρυμένης «παρανομίας» της μετανάστευσης, της πολυεθνικότητας και ετερογένειας των μεταναστών που κατευθύνονται προς τη νότια Ευρώπη, της ασυμμετρίας των δύο φύλων (κατά κύριο λόγο άνδρες μετανάστες), της διαφοροποίησης της γεωγραφικής, κοινωνικής και πολιτισμικής προέλευσης των μεταναστών και, τελικά, της συνύπαρξης της μετανάστευσης με υψηλή ανεργία σε χώρες υποδοχής όπως η Ισπανία, η Ελλάδα και η Ιταλία. Η Ελλάδα, εκτός από ομοιότητες όμως, εμφανίζει και αρκετές διαφοροποιήσεις από τις άλλες νοτιο-ευρωπαϊκές χώρες. Ειδικότερα στην Ελλάδα:

1. Το ποσοστό συμμετοχής των μεταναστών στον συνολικό πληθυσμό είναι το υψηλότερο στην ΕΕ (10% περίπου του πληθυσμού και 15% του οικονομικά ενεργού).
2. Τα κοινά σύνορα με την Αλβανία και τη Βουλγαρία διευκολύνουν την είσοδο και δίνουν στο φαινόμενο μια μορφή κυκλικότητας.
3. Περισσότεροι από τους μισούς μετανάστες παραμένουν σε καθεστώς παρανομίας.
4. Η εποχικότητα και η τμηματοποίηση της αγοράς εργασίας έχουν καταστήσει τους μετανάστες διαρθρωτικό παράγοντα της απασχόλησης σε τομείς όπως οι κατασκευές, η γεωργία, οι υπηρεσίες και ο τουρισμός.
5. Η εθνικότητα και το φύλο διαφοροποιούνται σημαντικά κατά κλάδο αλλά και κατά τη μορφή απασχόλησης, δίνοντας μια έμφυλη και εθνοτική διάκριση στη μετανάστευση (οι Αλβανοί στις κατασκευές και στη γεωργία, οι Πακιστανοί/Μπαγκλαντεσιανοί στις πιο σκληρές και ανθυγιεινές εργασίες στη γεωργία και στη βιοτεχνία, οι γυναίκες από την πρώην ΕΣΣΔ και οι Φιλιππινέζες στις οικιακές υπηρεσίες κ.ο.κ.).

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Ελληνική Βιβλιογραφία Γιατροί του Κόσμου – Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο(2007). Χωρίς Χαρτιά, Χωρίς Υγεία;. Έκδοση των Γιατρών του Κόσμου.
Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (2007), Δικαίωμα στην Υγεία των Μεταναστών χωρίς Νόμιμα Έγγραφα Παραμονής. Απόφαση ΕΕΔΑ, Αθήνα
Ευρωπαϊκό Δίκτυο για Συνεργασία και Ανταλλαγές σε θέματα Κοινωνικού Αποκλεισμού και Υγείας Μεταναστών (2003). Εθνική έκθεση για την Ελλάδα, συγγραφή Α. Καψάλης, Αθήνα. Ζαφειράκη Τ., Πλοτνικωφ Κ. και Χρυσού Ε., 2004, «Διακρίσεις, ρατσισμός, ξενοφοβία στην τοπική κοινωνία του Νομού Ηρακλείου», Ηράκλειο, σελ. 3-4. Ζωγραφάκης Σ. και Κασίμης Χ. (2014): «Ελληνική οικονομία και μετανάστες: Χτες... σήμερα... αύριο», Αθήνα, σελ. 383-384. Καρύδης, Β. Χ. (1996) : «Η εγκληματικότητα των Μεταναστών στην Ελλάδα» Εκδ. Παπαζήση Αθήνα , σελ 17. Κασιμάτη Κ. (2003): «Πολιτικές Μετανάστευσης και Στρατηγικής Ένταξης. Η περίπτωση των Αλβανών και Πολωνών μεταναστών», Gutenberg, ΚΕΚ-ΜΟΚΟΠ, Αθήνα. Κολοβός Παναγιώτης, 2014, «Το φαινόμενο της μετανάστευσης στις χώρες της Νότιας Ευρώπης και η Ελλάδα, ως χώρα διόδου και υποδοχής», Πειραιάς, σελ.1 Λαμπριανίδης Λ. και Λυμπεράκη Α., 2001, «Αλβανοί Μετανάστες στη Θεσσαλονίκη, Διαδρομές ευημερίας και παραδρομές δημόσιας εικόνας», Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη. Μαράτου-Αλιπράντη, Λ., Γκαζόν, Ε. (2005β). Μετανάστευση και υγεία πρόνοια. Αποτίμηση της υπάρχουσας κατάστασης – προκλήσεις και προοπτικές βελτίωσης, ΕΚΚΕ, Αθήνα.
Μπάγκαβος Χ. και Παπαδοπούλου Δ. (2006): «Μετανάστευση και ένταξη των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία», Gutenberg, Αθήνα. Μπινιέρη Αναστασία (2012): «Πολιτική υγείας για τους μετανάστες. Το παράδειγμα του νομού Αχαΐας», Πειραιάς, σελ.6 Παπαγαρουφάλη, Ε. «Η συνέντευξη ως σωματική επικοινωνία των συνομιλητών και πολλών άλλων», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών. Ειδικό τεύχος: Όψεις της προφορικής ιστορίας στην Ελλάδα, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, τ. 107 Α΄, 2002 Τσαούση, Δ.Γ. (1996) : «Η Κοινωνία του Ανθρώπου» εκδ. GUTEBERG Αθήνα , σελ. 238, 241

Υπουργείο Υγείας Πρόνοιας Α`Πε.ΣΥ Κεντρικής Μακεδονίας, 2002

ΞενόγλωσσηΒιβλιογραφία

Brucker H., Epstein G., McCormick B., Saint-Paul G., Venturini A., Zimmermann K., 2001, Managing Migration in the European Welfare State, Report, IMF. Burton D, Research training for social scientists, Sage Publications, UK, 2000, σελ.197, 199. Cohen, L. Manion, L., Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 1994, σελ.63, 374, 381.

European Commission (2006b). Equality in Health: Greek National Report. Edition of Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities Green , Nancy L . (2004) : «Οι δρόμοι της μετανάστευσης» Σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις, εκδόσεις ΣΑΒΒΑΛΑΣ σελ. 114,115 Hatziprokopiou P. (2004). «Balkan immigrants in the Greek city of Thessaloniki: local processes of incorporation in international perspective». European Urban and Regional Studies, 11 (4): 321–338. Kotsioni, I. and Hatziprokopiou, P. (2008). «Coping with the gaps in health provision for migrants in Greece», paper presented at the IMISCOE Cluster B5 Workshop Migration, Integration and the Internationalisation of Health Care, Lisbon, 17-18 April 2008. MishlerE.G., Συνέντευξη έρευνας, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1996. σελ.11. Norredam, M., Mygind A., Krasnik A. (2005). Patton, Q., M. Qualitative Evaluation and research method. Sage Publications: Newbury Park, CA, 1990, σελ.295. RubinH. J. , RubinS., Qualitative interviewing, The art of hearing data, Sage Publications, USA, 1995, σελ.1. Silverman D., Qualitative research – Theory, Method and Practice, Sage Publications, UK, 1997 Papademetriou D., 2006, (ed.), Europe and Its Immigrants in the 21st Century:A New Deal or a Continuing Dialogue of the Deaf?, Washington: Migration Policy Institute and Luso-American Foundation.

Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία http://www.ghkilkis.gr https://el.wikipedia.org/wiki http://www2.keelpno.gr

Γράφει η Ποζίδου-Στολτίδου Χρυσούλα Κοινωνική Λειτουργός Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων ΕΟΠΠΕΠ    

Αντιμετώπιση της Μεταναστευτικής Κρίσης από τους  Φορείς Υγείας    

Εισαγωγή       

Παρά την εισαγωγή αυστηρών μέτρων για να αναχαιτιστεί η μη ελεγχόμενη μετανάστευση στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά την διάρκεια των δυο προηγούμενων δεκαετιών, η ροή των παρανόμων μεταναστών, όχι μόνο δεν ελαττώθηκε, αλλά είναι δραστικά αυξανόμενη και όπως ήταν αναμενόμενο η πρόσβαση των παράνομων (κυρίως) μεταναστών στο Εθνικό Σύστημα Υγείας στις Ευρωπαϊκές χώρες έχει γίνει θέμα αντιπαράθεσης.

Πολιτισμικότητα μεταναστών και προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες υγείας Τους τελευταίους μήνες, η Ελλάδα, μεταξύ μερικών ακόμα ευρωπαϊκών χωρών, δέχεται εξαιρετικά μεγάλα κύματα εισροής μεταναστών και προσφύγων. Η Συρία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ καταγράφονται ως οι τρεις πρώτες χώρες προέλευσης, με βάση τον αριθμό των αφικνούμενων, ενώ σταθερή ροή εισερχομένων παρατηρείται από το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές (ΚΕΕΛΠΝΟ, αδημοσίευτα στοιχεία). Οι περιοχές αυτές χαρακτηρίζονται από επιδημιολογικό προφίλ λοιμωδών νόσων με σημαντικές αποκλίσεις από αυτό των ευρωπαϊκών χωρών. Η γνώση αυτή έχει βαρύνουσα σημασία τόσο για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση κλινικών συνδρόμων σε μετανάστες και πρόσφυγες όσο και για την πρόληψη της διασποράς μεταδοτικών νόσων στον πληθυσμό των μεταναστών / προσφύγων, καθώς και στο υγειονομικό, διοικητικό και λοιπό προσωπικό που τους εξυπηρετεί, αλλά και στην κοινότητα που τους φιλοξενεί στη χώρα υποδοχής.

     Ο πολύ μεγάλος αριθμός των εισερχομένων μεταναστών / προσφύγων καθιστά επιτακτική την οργάνωση των στρατηγικών διαλογής με τρόπο ταχύ, αποτελεσματικό, αλλά παράλληλα εφικτό και βιώσιμο από την άποψη της χρήσης υγειονομικών πόρων. Στην υλοποίηση των στρατηγικών αυτών πρέπει να συνυπολογιστούν και ειδικές παράμετροι που μπορεί να υπεισέρχονται:

Η χώρα προέλευσης σημειώνεται κατά δήλωση των εισερχομένων, χωρίς δυνατότητα εξακρίβωσης σε πολλές περιπτώσεις. Ο κίνδυνος προηγούμενης έκθεσης των εισερχομένων στα νοσήματα τα οποία ενδημούν στις χώρες προέλευσής τους εξαρτάται από τις περιοχές και τις συνθήκες διαβίωσής τους στις χώρες αυτές και μπορεί να παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις μεταξύ προερχομένων από την ίδια χώρα. Για χώρες με ασταθές εσωτερικό περιβάλλον, π.χ. λόγω πολεμικών και άλλων συρράξεων, τα επιδημιολογικά δεδομένα μπορεί να παρουσιάσουν ταχεία και σημαντική απόκλιση από το προηγουμένως γνωστό επιδημιολογικό προφίλ της χώρας. Πέρα από τη χώρα και συγκεκριμένη περιοχή προέλευσης, ο κίνδυνος νόσησης των εισερχομένων συναρτάται με τις συνθήκες υγιεινής κατά το ταξίδι τους και μετά την άφιξή τους στη χώρα υποδοχής, πχ για νοσήματα, όπως βακτηριακές και παρασιτικές διάρροιες ή φυματίωση. Παράγοντες, όπως στενός συγχρωτισμός ή ανεπαρκής πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υγιεινής, αυξάνουν τον κίνδυνο νόσησης. Η έμφαση στις συνθήκες και εγκαταστάσεις υγιεινής είναι σημαντική και για την πρόληψη της εισαγωγής στον τοπικό πληθυσμό νοσημάτων για τα οποία δεν υπάρχει συλλογική ανοσία. Μεταδοτικά νοσήματα με κίνδυνο εξάπλωσης στον πληθυσμό χαρακτηρίζονται από μακρούς χρόνους επώασης και επιπλέον απαιτούν ειδικό εργαστηριακό έλεγχο για τη διάγνωσή τους. Νοσήματα, όπως η ηπατίτιδα Β, μπορεί να μεταδίδονται από ασυμπτωματικό χρόνιο φορέα, ενώ για τη διάγνωση χρειάζεται αιματολογικός εργαστηριακός έλεγχος. Η υπάρχουσα εμπειρία για τον έλεγχο των εισαγόμενων μεταδοτικών νοσημάτων αφορά κατά βάση σε εισερχόμενους πληθυσμούς που προτίθενται να παραμείνουν στη χώρα υποδοχής για ικανό διάστημα, ιδανικά με ενσωμάτωση στην τοπική κοινωνία. Σε αντιδιαστολή, η παρούσα κατάσταση χαρακτηρίζεται από ταχεία και μαζική διέλευση μεταναστών και προσφύγων, οι οποίοι κατά κανόνα διαμένουν σε περιορισμένους χώρους σε συνθήκες υψηλού συγχρωτισμού και ομοίως υψηλών ρυθμών διακίνησης και εναλλαγής επάλληλων κυμάτων εισερχομένων. Οι συνθήκες αυτές δεν επιτρέπουν ούτε ενδελεχή υγειονομικό έλεγχο ούτε συνέχεια των παρεχομένων υπηρεσιών διαλογής, διερεύνησης και φροντίδας. Ομοίως, η διάγνωση και θεραπεία μεταδοτικών νόσων, καθίσταται προβληματική ή αδύνατη υπό τις τρέχουσες συνθήκες. Τέλος, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC), εν παραλλήλω με το όποιο πρόγραμμα διαλογής για λοιμώδη νοσήματα, υπογραμμίζει τη σημασία της εξασφάλισης ικανοποιητικών συνθηκών υγιεινής στα καταλύματα των νεοεισερχομένων πληθυσμών και της πρόληψης του συνωστισμού, ώστε να αποφευχθεί η εξάπλωση νοσημάτων.  Προσβασιμότητα μεταναστών στις υπηρεσίες υγείας Σημαντικός παράγοντας που δύναται να περιορίσει την προσβασιμότητα των μεταναστών στην περίθαλψη είναι η συνεπαγόμενη υψηλή ιδιωτική οικονομική δαπάνη (out-of-pocket payments) (EuropeanCommission, 2008a). Tα ποσοστά των ανασφάλιστων μεταναστών παραμένουν υψηλά ακόμα και για αυτούς που έχουν καταφέρει να νομιμοποιήσουν το καθεστώς παραμονής τους. Οι ανασφάλιστοι πρέπει να πληρώνουν οι ίδιοι ολόκληρο το ποσό της περίθαλψης, προκαταβάλλοντας το 50% των εξόδων σε περίπτωση νοσηλείας. Το κόστος αυτό όμως μπορεί να είναι πολύ υψηλό για αρκετούς μετανάστες οι οποίοι ταυτόχρονα δεν δικαιούνται του βιβλιαρίου οικονομικής απορίας και αδυνατούν οικονομικά να απευθυνθούν σε ιδιωτικά θεραπευτήρια . Όπως δείχνουν και τα στοιχεία της έρευνας των Μαράτου-Aλιπράντη Λ. και Γκαζόν E. (2005)οι αλλοδαποί αντιμετωπίζουν σε μεγαλύτερο βαθμό οικονομική ανασφάλεια από το γηγενή πληθυσμό καθώς τα εισοδήματά τους είναι γενικά χαμηλότερα και το ποσοστό ιδιοκατοίκησης πολύ μικρότερο, 11,1% για τους αλλοδαπούς έναντι 75% για τους Έλληνες. Είναι επομένως πιθανό πολλοί από τους μετανάστες να μην είναι σε θέση «να αντιμετωπίσουν το κόστος μιας έκτακτης ανασφάλειας [όπως τα] προβλήματα υγείας» (Μαράτου-Aλιπράντη Λ.και Γκαζόν Ε., 2005). Την προσβασιμότητα στις δημόσιες υπηρεσίες υγείας δυσχεραίνουν συνεπώς, το καθεστώς εργασίας πολλών μεταναστών στην «άτυπη» οικονομία που έχει ως συνέπεια να παραμένουν ανασφάλιστοι, τα χαμηλά εισοδήματα των μεταναστών, καθώς και η ιδιαιτερότητα του συστήματος καταβολής «άτυπων αμοιβών» στα πλαίσια του ΕΣΥ.

     Η ελλιπής ενημέρωση των κρατικών υπηρεσιών σχετικά με το νομικό καθεστώς και τα δικαιώματα επιμέρους κατηγοριών αλλοδαπών, όπως οι αιτούντες άσυλο ή οι πρόσφυγες αποτελεί συχνά σημαντικό εμπόδιο στην προσβασιμότητα τους σε υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας.

Επίσης, οι μεγάλες καθυστερήσεις για την έκδοση ή ανανέωση αδειών παραμονής ή την έκδοση των ειδικών δελτίων του αιτούντος άσυλο αλλοδαπού, έχουν ως συνέπεια την παρεμπόδιση της πρόσβασης πολλών μεταναστών στις δημόσιες υπηρεσίες υγείας για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Άλλωστε την πρόσβαση στο σύστημα υγείας δυσχεραίνουν παράγοντες όπως η γραφειοκρατία, οι μεγάλες λίστες αναμονής, οι ανεπαρκείς υποδομές και άλλα χρόνια προβλήματα του ελληνικού συστήματος υγείας που επηρεάζουν αρνητικά και την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους μετανάστες και τους πρόσφυγες.

     Εμπόδια στην επικοινωνία, όπως η αντικειμενική δυσκολία επικοινωνίας των ασθενών με το ιατρικό προσωπικό λόγω της ελλιπούς γνώσης της ελληνικής γλώσσας αλλά και η ελλιπής ενημέρωση σχετικά με τη λειτουργία του συστήματος υγείας, επηρεάζουν την προσβασιμότητα των αλλοδαπών σε υπηρεσίες υγείας. Επιπλέον, η παντελής απουσία διερμηνέων στα δημόσια νοσοκομεία αλλά και στα κέντρα διοικητικής κράτησης και σε άλλες δομές που απευθύνονται σε μετανάστες περιορίζει τη δυνατότητα του ιατρικού προσωπικού να διασφαλίσει την ποιότητα των υπηρεσιών υγείας που παρέχει σε αλλοδαπούς.

       Η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού, τεχνογνωσίας και εξειδικευμένων δομών (π.χ. διερμηνέων, διαπολιτισμικών διαμεσολαβητών, ενημερωτικών φυλλαδίων σε γλώσσες διαφόρων εθνικοτήτων) έχει ως αποτέλεσμα την ελλιπή ενημέρωση των μεταναστών, προσφύγων και αιτούντων άσυλο σχετικά με τα δικαιώματά και τις υποχρεώσεις τους και τις σχετικές διαδικασίες για τη διεκδίκηση δικαιωμάτων που απευθύνονται και σε αυτούς.    

      Πρόσφατη μελέτη του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Πρόσβασης στην Υγεία των Γιατρών του Κόσμου (Γιατροί του Κόσμου, 2007) δείχνει ότι στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετά εμπόδια πρόσβασης στην πληροφόρηση αναφορικά με την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Τα στοιχεία για την Ελλάδα αφορούσαν 112 ανθρώπους που επισκέφθηκαν τις δύο πολυκλινικές των Γιατρών του Κόσμου σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Σε ερώτηση αναφορικά με την ενημέρωση για τις υπηρεσίες ελέγχου για τον ιό HIV, το 83,7% των ερωτηθέντων απάντησε ότι δεν έχουν γνώση του δικαιώματος χρήσης αυτών των υπηρεσιών. Το ποσοστό αυτό είναι σημαντικά υψηλότερο συγκριτικά με τις υπόλοιπες 8 χώρες της μελέτης. "Το αποτέλεσμα αυτό μπορεί να ερμηνευθεί ως απόρροια της άρνησης του δικαιώματος στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη που κατά μεγάλο μέρος αφορά τους μετανάστες χωρίς χαρτιά: ο γενικός κανόνας είναι ότι δεν έχουν δικαίωμα στην περίθαλψη, επομένως οι εξαιρέσεις σε αυτόν τον κανόνα (στην προκειμένη περίπτωση, η πρόσβαση στις δωρεάν υπηρεσίες ελέγχου για HIV) είναι, δυστυχώς εύλογα, ελάχιστα γνωστές". Αντίστοιχα είναι τα συμπεράσματα και της μελέτης «Equality in Health: Greek National Report» όπου διαπιστώνεται το έλλειμμα πληροφόρησης και η άγνοια των μεταναστών και προσφύγων σχετικά με τα δικαιώματά τους EuropeanCommission, 2006b).

       Παράλληλα η απουσία εξειδικευμένου προσωπικού και δομών δεν διευκολύνει το διοικητικό και ιατρικό προσωπικό να ανταπεξέλθει στις ιδιαίτερες ανάγκες των αλλοδαπών ασθενών που προκύπτουν λόγω της γλώσσας, της διαφορετικής κουλτούρας αλλά και ψυχοκοινωνικών δεδομένων που τους χαρακτηρίζουν. Είναι γεγονός ότι οι μετανάστες και ιδιαίτερα οι πρόσφυγες είναι ευάλωτες ομάδες ψυχοκοινωνικά καθώς έρχονται αντιμέτωποι με τραυματικές εμπειρίες πριν αλλά και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους και στη συνέχεια κατά τη βίαιη προσαρμογή τους σε ένα καινούριο περιβάλλον όπου αισθάνονται ξένοι. Έχουν επίσης να αντιμετωπίσουν την κοινωνική απαξίωση, τη φτώχεια, ανασφάλεια και φόβο σχετικά με το καθεστώς παραμονής τους αλλά συχνά και ρατσιστικές συμπεριφορές.

      Η διαφορετική πολιτισμική καταβολή και η άγνοια των λειτουργών υγείας για πολιτισμικές ιδιαιτερότητες του ασθενή (π.χ. άρνηση μουσουλμάνας γυναίκας να εξετασθεί από άντρα γιατρό) επίσης μπορεί να περιορίσει την προσβασιμότητα των μεταναστών στις υπηρεσίες υγείας, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για θέματα ψυχικής υγείας.

Τέλος, περιπτώσεις κακομεταχείρισης αλλοδαπών από γιατρούς και νοσοκομειακό προσωπικό είναι μάλλον σπάνια και μεμονωμένα περιστατικά (EuropeanCommission, 2006b). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαπίστωση ότι η εκτίμηση του αριθμού των εξυπηρετούμενων αλλοδαπών από το προσωπικό νοσοκομείου είναι σημαντικά υψηλότερη από την πραγματική καταμέτρηση. Τα στοιχεία από την έρευνα με ερωτηματολόγια σε ιατρικό, νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό νοσοκομείων της Αττικής, στα πλαίσια της μελέτης «Equality in Health: Greek National Report» (EuropeanCommission, 2006b) παρουσιάζουν επίσης ενδιαφέρον. Έτσι, μεταξύ των χαρακτηριστικών των ασθενών που μπορούν να οδηγήσουν σε διάκριση η δημοφιλέστερη απάντηση είναι η φυλή ή εθνικότητα με ποσοστό 58,7%. Επίσης σε ποσοστό περίπου 20% οι ερωτώμενοι απάντησαν ότι δεν θεωρούν απαραίτητο οι γυναίκες ασθενείς που τους το επιβάλλει η κουλτούρα ή η θρησκεία τους να εξετάζονται από γυναίκες γιατρούς. Τέλος, το 41,5% υποστηρίζει ότι τα άτομα που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες καταχράζονται το σύστημα κοινωνικών παροχών.

      Όλα τα παραπάνω αποτελούν εν δυνάμει εμπόδια που περιορίζουν την προσβασιμότητα των αλλοδαπών στις υπηρεσίες υγείας ακόμα και όταν τυπικά δικαιούνται την πρόσβαση. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου η προσβασιμότητα των μεταναστών στις υπηρεσίες υγείας διευκολύνεται παρόλο που τυπικά διαπιστώνεται άρνηση πρόσβασης. Η παρατυπία πράγματι φαίνεται να χαρακτηρίζει τις οδούς πρόσβασης των μεταναστών στην περίθαλψη εκτός αλλά και εντός του Εθνικού Συστήματος Υγείας.

      Έτσι συχνά είναι τα παραδείγματα όπου μετανάστες "χωρίς τα απαιτούμενα έγγραφα" εξυπηρετούνται από τις δομές του Εθνικού Συστήματος Υγείας, καθώς οι λειτουργοί υγείας αγνοώντας το "γράμμα του νόμου" διευκολύνουν την πρόσβαση των άτυπων μεταναστών στη δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Έτσι μια μάλλον κοινή στρατηγική μεταξύ των μεταναστών "χωρίς χαρτιά" που έχουν ανάγκη πρόσβασης σε νοσοκομείο είναι να χρησιμοποιούν τα επείγοντα. Τα στοιχεία αδημοσίευτης έρευνας σε μεγάλο νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης καταμετρούν το ποσοστό των αλλοδαπών ασθενών που καταφεύγουν στα επείγοντα σε 88% μεταξύ των ανασφάλιστων, αλλά και σε 58,8% μεταξύ των ασφαλισμένων μεταναστών.

     Σημαντικός είναι ο ρόλος υποστηρικτικών κοινωνικών δικτύων αλλά και μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) που παρέχουν δωρεάν πρωτοβάθμια υπηρεσίες υγείας και φαρμακευτική περίθαλψη σε μετανάστες που δεν έχουν πρόσβαση στο ΕΣΥ. Διευκολύνουν επίσης την πρόσβαση των εξυπηρετούμενων μεταναστών στα Νοσοκομεία για εξειδικευμένες εξετάσεις ή νοσηλεία μέσω της χρήσης ενός άτυπου δικτύου παραπομπών.

       Παρά τα πολλά παραδείγματα ανεπίσημης βοήθειας από δίκτυα υποστήριξης, ΜΚΟ, γιατρούς και διοικητικούς υπαλλήλους σε δημόσια νοσοκομεία, καθώς ακόμα και στον ιδιωτικό τομέα, η κατά περίπτωση χρήση άτυπων πρακτικών δεν εγγυάται την προσβασιμότητα των μεταναστών στις υπηρεσίες υγείας. Πολλά είναι και τα παραδείγματα αδυναμίας των μεταναστών «χωρίς τα απαιτούμενα έγγραφα» να εξασφαλίσουν το απαιτούμενο επίπεδο ιατρικής φροντίδας ιδιαίτερα στις περιπτώσεις χρόνιων νοσημάτων.

      Επιπλέον, η χρήση των επειγόντων περιστατικών δεν προσφέρει τη δυνατότητα παρακολούθησης των περιστατικών και δεν επιλύει το ζήτημα της φαρμακευτικής κάλυψης ασθενών που αδυνατούν οικονομικά να ανταπεξέλθουν στο κόστος. Οι συνέπειες για τη δημόσια υγεία στην περίπτωση λοιμωδών νοσημάτων θα πρέπει σε αυτή την περίπτωση να συνεκτιμηθούν.

       Είναι επίσης πιθανό οι άτυποι μετανάστες λόγω φόβου, επιφυλακτικότητας και ανασφάλειας να μην αναζητούν φροντίδα στις δημόσιες υπηρεσίες υγείας παρά μόνο όταν η κατάσταση της υγείας τους χειροτερεύσει, οπότε και το κόστος περίθαλψης είναι τελικά υψηλότερο.

      Οι συνέπειες της περιορισμένης πρόσβασης μίας μεγάλης μερίδας των κατοίκων της χώρας στο σύστημα υγείας μπορεί να αποδειχθούν ιδιαίτερα δυσμενείς για την υγεία των ίδιων των μεταναστών αλλά και για τη δημόσια υγεία γενικότερα. Το κόστος αυτό θα πρέπει να αξιολογηθεί όπως θα πρέπει να αποτιμηθεί και η επιπλέον πραγματική επιβάρυνση για το σύστημα υγείας στην περίπτωση διεύρυνσης του δικαιώματος πρόσβασης των άτυπων μεταναστών στις υπηρεσίες υγείας.

Εδώ θα πρέπει να τονισθεί η έλλειψη στατιστικών για τη χρήση του συστήματος υγείας και πρόνοιας από τους αλλοδαπούς καθώς ούτε τα ασφαλιστικά ταμεία ούτε τα νοσοκομεία καταγράφουν συστηματικά και με τρόπο αξιόπιστο τέτοια δεδομένα.

Βιβλιογραφικές Αναφορές   Ελληνική Βιβλιογραφία

Γιατροί του Κόσμου – Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο(2007). Χωρίς Χαρτιά, Χωρίς Υγεία;. Έκδοση των Γιατρών του Κόσμου. 

Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (2007), Δικαίωμα στην Υγεία των Μεταναστών χωρίς Νόμιμα Έγγραφα Παραμονής. Απόφαση ΕΕΔΑ, Αθήνα 

Ευρωπαϊκό Δίκτυο για Συνεργασία και Ανταλλαγές σε θέματα Κοινωνικού Αποκλεισμού και Υγείας Μεταναστών (2003). Εθνική έκθεση για την Ελλάδα, συγγραφή Α. Καψάλης, Αθήνα.

Ζαφειράκη Τ., Πλοτνικωφ Κ. και Χρυσού Ε., 2004, «Διακρίσεις, ρατσισμός, ξενοφοβία στην τοπική κοινωνία του Νομού Ηρακλείου», Ηράκλειο, σελ. 3-4.

Ζωγραφάκης Σ. και Κασίμης Χ. (2014): «Ελληνική οικονομία και μετανάστες: Χτες... σήμερα... αύριο», Αθήνα, σελ. 383-384.

Καρύδης, Β. Χ. (1996) : «Η εγκληματικότητα των Μεταναστών στην Ελλάδα» Εκδ. Παπαζήση Αθήνα , σελ 17.

Κασιμάτη Κ. (2003): «Πολιτικές Μετανάστευσης και Στρατηγικής Ένταξης. Η περίπτωση των Αλβανών και Πολωνών μεταναστών», Gutenberg, ΚΕΚ-ΜΟΚΟΠ, Αθήνα.

Κολοβός Παναγιώτης, 2014, «Το φαινόμενο της μετανάστευσης στις χώρες της Νότιας Ευρώπης και η Ελλάδα, ως χώρα διόδου και υποδοχής», Πειραιάς, σελ.1

Λαμπριανίδης Λ. και Λυμπεράκη Α., 2001, «Αλβανοί Μετανάστες στη Θεσσαλονίκη, Διαδρομές ευημερίας και παραδρομές δημόσιας εικόνας», Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη.

Μαράτου-Αλιπράντη, Λ., Γκαζόν, Ε. (2005β). Μετανάστευση και υγεία πρόνοια. Αποτίμηση της υπάρχουσας κατάστασης – προκλήσεις και προοπτικές βελτίωσης, ΕΚΚΕ, Αθήνα. 

Μπάγκαβος Χ. και Παπαδοπούλου Δ. (2006): «Μετανάστευση και ένταξη των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία», Gutenberg, Αθήνα.

Μπινιέρη Αναστασία (2012): «Πολιτική υγείας για τους μετανάστες. Το παράδειγμα του νομού Αχαΐας», Πειραιάς, σελ.6

Παπαγαρουφάλη, Ε. «Η συνέντευξη ως σωματική επικοινωνία των συνομιλητών και πολλών άλλων», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών. Ειδικό τεύχος: Όψεις της προφορικής ιστορίας στην Ελλάδα, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, τ. 107 Α΄, 2002

Τσαούση, Δ.Γ. (1996) : «Η Κοινωνία του Ανθρώπου» εκδ. GUTEBERG Αθήνα , σελ. 238, 241

Υπουργείο Υγείας Πρόνοιας Α`Πε.ΣΥ Κεντρικής Μακεδονίας, 2002

ΞενόγλωσσηΒιβλιογραφία

Brucker H., Epstein G., McCormick B., Saint-Paul G., Venturini A., Zimmermann K., 2001, Managing Migration in the European Welfare State, Report, IMF.

Burton D, Research training for social scientists, Sage Publications, UK, 2000, σελ.197, 199.

Cohen, L. &Manion, L., Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 1994, σελ.63, 374, 381.

European Commission (2006b). Equality in Health: Greek National Report. Edition of Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities

Green , Nancy L . (2004) : «Οι δρόμοι της μετανάστευσης» Σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις, εκδόσεις ΣΑΒΒΑΛΑΣ σελ. 114,115

Hatziprokopiou P. (2004). «Balkan immigrants in the Greek city of Thessaloniki: local processes of incorporation in international perspective». European Urban and Regional Studies, 11 (4): 321–338.

Kotsioni, I. and Hatziprokopiou, P. (2008). «Coping with the gaps in health provision for migrants in Greece», paper presented at the IMISCOE Cluster B5 Workshop Migration, Integration and the Internationalisation of Health Care, Lisbon, 17-18 April 2008.

MishlerE.G., Συνέντευξη έρευνας, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1996. σελ.11.

Norredam, M., Mygind A., Krasnik A. (2005).

Patton, Q., M. Qualitative Evaluation and research method. Sage Publications: Newbury Park, CA, 1990, σελ.295.

RubinH. J. , RubinS., Qualitative interviewing, The art of hearing data, Sage Publications, USA, 1995, σελ.1.

Silverman D., Qualitative research – Theory, Method and Practice, Sage Publications, UK, 1997

Papademetriou D., 2006, (ed.), Europe and Its Immigrants in the 21st Century:A New Deal or a Continuing Dialogue of the Deaf?, Washington: Migration Policy Institute and Luso-American Foundation.

Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία

http://www.ghkilkis.gr

https://el.wikipedia.org/wiki

http://www2.keelpno.gr