Προγράμματα Ψυχικής Υγείας

Πώς η σύνθεση ιστοριών μπορεί να βοηθήσει ανθρώπους με αυτισμό,

Της Κατερίνας Τζωρτζακάκη, ψυχολόγου-συγγραφέα

Η γνωριμία μου με τον αυτισμό ξεκίνησε πριν καν θεωρηθώ ψυχολόγος. Τα τρία από τα τέσσερα χρόνια των σπουδών μου ήμουν συστηματικά εθελόντρια σε έναν σύλλογο που υποστήριζε παιδιά, εφήβους και ενήλικες με νοητικές, κινητικές, αναπτυξιακές δυσκολίες. Οι δράσεις ήταν κυρίως σε εξωτερικούς χώρους και οι εθελοντές ήμασταν κατά βάση συνοδοί-φροντιστές. Συμμετείχα επίσης σε τέσσερα ταξίδια. Μπόρεσα να δω πολλά παιδιά και ενήλικες με αυτισμό σε χώρο ιππασίας, ιστιοπλοϊκό σκάφος, θέατρο, αίθουσα μπόουλινγκ, σκοπευτήριο, αεροπλάνο, πλοίο, ξενοδοχείο, σε βουνό, σε παραλία, σε δάσος, σε πούλμαν, σε χιονοδρομικό κέντρο, σε μοναστήρι, σε τουαλέτα και ίσως και σε άλλα μέρη που τώρα, σχεδόν είκοσι χρόνια μετά, δεν μπορώ να θυμηθώ. Έχω την αίσθηση πως οι σημερινοί κοινωνικοί επιστήμονες ή επαγγελματίες ψυχικής υγείας είμαστε πολύ κλεισμένοι σε κέντρα, ιατρεία ή σε γραφεία περιτριγυρισμένοι από βιβλία, θεωρίες, διαγνώσεις, συμπτωματολογία, έρευνες. Κι όμως ο κόσμος που προσπαθούμε να μελετήσουμε ή να βοηθήσουμε είναι εκεί έξω και χρειάζεται να τον ζούμε.

Σήμερα συνεργάζομαι  με την ΑΜΚΕ Πλοήγηση. «Με γερά καράβια τα παιδιά και τους γονείς τους που θέλουν να ανοίξουν νέες διαδρομές αναλαμβάνουμε το έργο μας για να φτάσουμε όλοι στην άκρη του ορίζοντα και να πάμε παραπέρα», έγραψε η ψυχίατρος, Αλεξάνδρα Ρούσσου για το όραμα αυτής της ΑΜΚΕ. Είναι ένας χώρος που θεωρεί τις κοινωνικές δεξιότητες ατόμων με τέτοιες δυσκολίες ως κάτι που θα κερδηθεί μέσω της αλληλεπίδρασης που έχουν ο ένας με τον άλλον αλλά και μέσω των εμπειριών που οι έφηβοι και οι νέοι θα αποκτήσουν. Οι εμπειρίες που προσφέρει είναι κυρίως καλλιτεχνικής φύσης, θέατρο, μουσική, ζωγραφική, φωτογραφία αλλά και επαφή με τους υπολογιστές. Ο σεβασμός στους νέους αυτούς είναι μεγάλος. Είναι μεγάλη η προσπάθεια να μην εγκλωβιστούν στις διαγνώσεις τους. Τα προγράμματα είναι εξατομικευμένα. Δηλαδή οι συντονιστές είναι σε συνεχή διάλογο και λαμβάνεται υπόψη το τι χρειάζεται το κάθε άτομο για να βοηθηθεί. Υπάρχει ευελιξία στα προγράμματα χωρίς αυτό να στερεί σε καμία περίπτωση το σταθερό πλαίσιο και τη δομή που είναι απαραίτητη σε κάθε είδους παρέμβαση. Ίσως το πιο καινοτόμο σε αυτό τον τον χώρο είναι πως συμμετέχουν στα προγράμματα και νέοι από την κοινότητα. Έχουν έτσι μια ευκαιρία να εξοικειωθούν με άτομα που λειτουργούν διαφορετικά αλλά και να ενδυναμωθούν οι ίδιοι. Δεν θα σταματήσει ποτέ ο αποκλεισμός των ανθρώπων που έχουν τέτοιες δυσκολίες, αν δεν «ανοίξουμε» την ειδική αγωγή κι αν δεν γίνει δεκτή στα πλαίσια του πληθυσμού τυπικής ανάπτυξης. Περιγράφω με λεπτομέρειες τον τρόπο λειτουργίας αυτού του χώρου γιατί ήταν το γόνιμο έδαφος μέσα στο οποίο άνθισε η ιδέα μου.

Στην Πλοήγηση λοιπόν εντάχθηκε η ιδέα μου, που αφορά στην ψυχοπαιδαγωγική σύνθεση ιστοριών,  την οποία είχα δοκιμάσει σε παιδιά και εφήβους τυπικής ανάπτυξης. Ξεκινήσαμε δειλά-δειλά με ένα πιλοτικό πρόγραμμα ομαδικής σύνθεσης ιστορίας. Ο στόχος ήταν η ομάδα να συνθέσει μια ιστορία, που κατέγραφα. Στην αρχή ήμουν αρκετά παρεμβατική και οι συμμετέχοντες σχεδόν μονολεκτικά, πολύ αβέβαια και άτολμα εξέθεταν τις ιδέες τους. Ξεκινήσαμε χωρίς να έχουμε την παραμικρή ιδέα για το πού θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε.

Δυο χρόνια μετά η παρέμβασή μου στη σύνθεση των ιστοριών έχει ελαχιστοποιηθεί. Μπορεί  να κάνω κάποιες ερωτήσεις ή να «στρέψω» πολύ διακριτικά την ιστορία σε κάποιο σημείο που θεωρώ χρήσιμο. Πολλές φορές οι συμμετέχοντες δημιουργούν εξ ολοκλήρου μόνοι τους την ιστορία τους. Η σύνθεση ιστοριών έχει ενταχθεί και στις ατομικές συνεδρίες ψυχοεκπαίδευσης που διεξάγει η ψυχολόγος και υπεύθυνη των προγραμμάτων της Πλοήγησης, Βασιλεία Κατσαούνου. Αγκάλιασε την ιδέα μου και τη χρησιμοποίησε στην καραντίνα του Μαρτίου του 2020. Μπόρεσε να υποστηρίξει πολύ ικανοποιητικά τους εφήβους και τους νέους της Πλοήγησης διαδικτυακά με αυτόν τον τρόπο σε συνθήκες που ήταν πολύ δύσκολες για όλον τον κόσμο. Η Βασιλεία Κατσαούνου που δουλεύει εδώ και δεκαετίες με ανθρώπους με αναπτυξιακές δυσκολίες θεωρεί πως η σύνθεση ιστοριών είναι ιδιαίτερα βοηθητική στον αυτισμό. Έχουμε στα χέρια μας πάρα πολλές ιστορίες που συνέθεσαν οι νέοι της Πλοήγησης ομαδικά ή ατομικά που μας έχουν εκπλήξει. Οι νέοι της Πλοήγησης περιγράφουν τις ματαιώσεις και τις δυσκολίες τους, τη βία και τον εκφοβισμό που έχουν δεχτεί στο σχολείο αλλά και τις επιθυμίες τους ή όσα τους δίνουν χαρά. Το πιο σημαντικό για μένα είναι πως σε κάθε ιστορία θα συναντήσουν ένα δυνατό κομμάτι του εαυτού τους που έχει τη δυνατότητα μέσω της διαδικασίας αυτής να εμφανιστεί και να μιλήσει.   

Οι συμμετέχοντες απολαμβάνουν ιδιαίτερα τα προγράμματα με τις ιστορίες. Ο ένας λόγος είναι σίγουρα πως οι ιστορίες είναι ψυχαγωγικές. Όμως, δεν μιλάμε απλώς για διασκέδαση. Τα θετικά συναισθήματα που προκαλούν οι ιστορίες μας βοηθούν σε πολλαπλά επίπεδα. Σύμφωνα με τη Θεωρία Διεύρυνσης και Δόμησης που διατύπωσε η Barbara Fredrickson μετά από σειρά ερευνών το 1998 η θετικότητα ενισχύει τους σωματικούς, γνωστικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς πόρους που έχει κάθε άνθρωπος. Και η Νευροψυχολογία μιλά για τη συμβολή των ιστοριών στη συναισθηματική νοημοσύνη. Φαίνεται πως η δραστηριότητα των κατοπτρικών νευρώνων του εγκεφάλου, όταν βιώνουμε ένα γεγονός είναι ίδια με τη δραστηριότητα των κατοπτρικών νευρώνων, όταν φανταζόμαστε έναν άνθρωπο να βιώνει το γεγονός. Αυτή η δραστηριότητα είναι κλειδί για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης (Carr et al, 2003).  Οι ιστορίες λειτουργούν ως προσομοιώσεις, μας βοηθούν να κατανοούμε όχι μόνο τους ήρωες που πρωταγωνιστούν, αλλά και την ψυχολογία των ανθρώπων γενικότερα (Oatley, 2011). Έχει άλλωστε υποστηριχθεί ήδη ότι η κατευθυνόμενη δημιουργικότητα και ο ελεγχόμενος αυτοσχεδιασμός βοηθά παιδιά με ψυχοδιανοητικές δυσκολίες να δομούν τις γνωστικές και συναισθηματικές τους δεξιότητες (Κουρκουτάς, 2009).

Όσον αφορά στον αυτισμό, οι ιστορίες που έχουμε στα χέρια μας μας υποδεικνούουν πως τα άτομα με αυτισμό έχουν τελικά πλούσια φαντασία. Κάποια ερωτηματολόγια που έχω κατασκευάσει τους βοήθησαν αρχικά να δομήσουν την ιστορία τους.Το εντυπωσιακό είναι πως πολύ γρήγορα κατάφεραν να φτιάχνουν τις ιστορίες χωρίς τη βοήθεια των ερωτηματολογίων. Δεν πίστευα στα αυτιά μου όταν μια κοπέλα είκοσι ετών είπε, «Οι ιστορίες με βοηθούν να μην σκέφτομαι τα ίδια πράγματα». Μόνη της εξέφρασε πως οι ιστορίες απαλύνουν το σύμπτωμα της επαναληπτικής, αγχωτικής σκέψης. Δεν θα είχα τολμήσει να βγάλω ένα τέτοιο συμπέρασμα. Ένας δεκαεπτάχρονος χαρακτήρισε τις ιστορίες «θεραπευτικές», που προσφέρουν χαλάρωση και πνευματική ισορροπία. Μια άλλη ενήλικη κοπέλα με αυτισμό είπε πως χαίρεται πολύ τις ιστορίες γιατί μπορεί να κάνει μια ολοκληρωμένη, δημιουργική δουλειά. Όταν εστιάζουμε μόνο στα συμπτώματα και στη διάγνωση του οποιουδήποτε ανθρώπου παραβλέπουμε τις ικανότητές του. Θεωρώ πως οι ιστορίες βοηθούν και δίνουν χαρά σε ανθρώπους με αυτισμό ή άλλες αναπτυξιακές, κινητικές ή νευρολογικές δυσκολίες γιατί τους δίνουν τη δυνατότητα να αποφασίζουν, να ελέγχουν, να ενεργούν έστω και στη φαντασία τους. Τους καθιστούν υποκείμενα και όχι αντικείμενα που πρέπει να «θεραπευτούν» ή να διορθωθούν. Ο Vygotsky άλλωστε έχει υποστηρίξει πως τα συναισθήματα μας είναι αληθινά, όταν φανταζόμαστε κάτι, ακόμη κι αν αυτό που φανταζόμαστε δεν είναι αληθινό.

Επίσης, όταν εντάξουμε στη ιστορία που φτιάχνουμε κάτι από την πραγματικότητα που ταράζει κάποιο μέλος της ομάδας ή μια επαναληπτική σκέψη, μπορεί στη συνέχεια να ηρεμήσει. Μπορούμε μέσα στην ιστορία να βάλουμε τον πολύ ενοχλητικό θόρυβο ενός κομπρεσέρ που θα προκαλέσει ξέσπασμα ή την επιθυμία του να επισκεφθούμε όλοι το χωριό του που επαναλαμβάνει ξανά και ξανά. Όταν γίνει αυτό, οι συμμετέχοντες στα προγράμματα σύνθεσης ιστοριών είναι πρόθυμοι να συγκεντρωθούν και να εστιάσουν σε αυτό που κάνουμε.

Αυτήν την περίοδο τριγυρίζει στη σκέψη μου διαρκώς μια ανάμνηση από την εμπειρία μου ως εθελόντρια, στην οποία αναφέρθηκα στην αρχή αυτού του κειμένου. Βρισκόμουν με ένα παιδί επτά ή οκτώ χρόνων σε μια τουαλέτα παραλίας. Ας τον πούμε Παναγιώτη. Ο Παναγιώτης ήταν ένα παιδί με αυτισμό που δεν είχε λόγο. Έβγαζε ασυνάρτητους ήχους. Έκανε επαναληπτικές κινήσεις με τα χέρια του και είχε διαρκή υπερκινητικότητα. Συχνά δάγκωνε τον εαυτό του. Ήταν από τα αγαπημένα μας παιδιά γιατί του άρεσαν οι αγκαλιές και η τρυφερότητα και ήταν ο μικρότερος. Είχε σκοτεινιάσει λοιπόν σε αυτήν την παραλία και τον είχα πάει στις τουαλέτες. Ήταν ένας χώρος με πολλές τουαλέτες και δύο ή τρεις διαδρόμους. Την ώρα που έπλενε τα χέρια του ξαφνικά έγινε διακοπή ρεύματος. Πάγωσα. Ήμασταν βυθισμένοι στο σκοτάδι και φοβήθηκα πολύ επειδή είχα την ευθύνη του. Φοβήθηκα πως θα έτρεχε και θα τον έχανα. Να προσθέσω πως ο Παναγιώτης ήταν εξοικειωμένος με αυτό το μέρος γιατί εκεί γινόταν το βασικό, απογευματινό πρόγραμμα. Εγώ ήμουν  μια απλή φοιτήτρια και όχι ξακουστή για την ψυχραιμία μου. Επίσης, έχω ιδιαίτερα αδύναμη αίσθηση προσανατολισμού κι αυτό όταν ήμουν νεότερη με άγχωνε πολύ. Ωστόσο τότε συνέβη κάτι μαγικό. Ο Παναγιώτης πήρε το χέρι μου και με οδήγησε εκείνος έξω. Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτό που είχα νιώσει τότε.

Νομίζω πως σκέφτομαι ξανά και ξανά αυτό το περιστατικό γιατί τότε κατάλαβα για πρώτη φορά πως ο άνθρωπος που έχει αυτισμό είναι ένας άνθρωπος που μπορεί να σκεφτεί και μπορεί να δράσει παρά τη δυσκολία του στην επικοινωνία. Ο καθένας σκέφτεται και δρα με τον δικό του, μοναδικό τρόπο και το πρώτο χρέος που έχει κάθε ειδικός είναι να αφουγκραστεί αυτόν τον τρόπο, αν θέλει να μπορέσει να έχει πιθανότητες για επικοινωνία.

Νιώθω πως οι ιστορίες των εφήβων και των νέων με τους οποίους δουλεύουμε στην Πλοήγηση με κάνουν συνεχώς να αναθεωρώ και απαλύνουν ξανά και ξανά όχι μόνο τη δική τους ψυχή αλλά και τη δική μου. Κάθε φορά που τους ακούω εκπλήσσομαι και αφήνω το μυαλό μου να πάει εκεί που έχουν ανάγκη, εκεί που επιθυμούν να πάμε. Ίσως το πιο σημαντικό είναι ότι με παίρνουν από το χέρι και με οδηγούν τελικά μακριά από το σκοτάδι της δικής μου προκατάληψης...

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Carr, L., Iacoboni, M., Dubeau, M.C., Mazziotta J.C., Lenzi, G.L.. (2003) Neural mechanics of empathy in humans: a relay from neural systems for imitation to limbic areas. Proc Nat1 Acad Sci USA. 2003; 100:  5497-5502

Fredrickson, B.  (2001), The Role of Positive Emotions in Positive Psychology: The Broaden and Build Theory of Positive Emotions. American Psychologist, 56, 218-226

Oatley, Κ.(2011) In the minds of others. Scientific American Mind, 15552284, Nov/Dec2011, Vol. 22, Issue 5

Vygotsky, S.V. (2004). Imagination and Creativity in Childhood. Journal of Russian and East European Psychology, vol. 42, no. 1, pp. 7–97

Κουρκούτας Η.Ε (2009).  Ψυχαναλυτική προσέγγιση των παραμυθιών και η χρήση των παιδικών ιστοριών στην ψυχοθεραπεία και την ειδική αγωγή. Στο Τέχνη, Παιχνίδι,  Αφήγηση (Επιμ. Πουρκός Μ.Α) , Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος

Τα ωραιότερα βιβλία γράφονται όχι για να εντυπωσιάζουν τους ζωντανούς, αλλά για να τα ακούνε οι πεθαμένοι.
Τα πιο υπέροχα βιβλία ανασταίνουν τις μνήμες, που πέρασαν, με πνοές ανεξίτηλων πόνων.
Κι οι συγγραφείς δεύρο έξω προστάζουνε στη φρίκη, που οι αιώνες θωπεύουν.
Στράτος Παπάνης

Φωτογραφία: Μυρένα

Κάθε μέρα σου έλεγα πως σ´αγαπώ πιο πολύ από όλες τις προηγούμενες.

Κι έτσι, ξέροντας πως κάθε επόμενη, θα με βγάζει πάντα ψεύτη, βάσισα την αγάπη μας σε ένα ψέμα, που όσο ίσχυε, προσδιόριζε τη δύναμη του έρωτα μας.

Στράτος Παπάνης

Επιθεωρούσε αναμνήσεις εκείνο το πρωινό. Λογάριαζε όσους ήρθαν, έφυγαν, ξεθώριασαν ακόμα κι από το νου. Διέσχιζε τη μεγάλη λεωφόρο. Ξένος ανάμεσα σε ανθρώπους που αγνοούσε την ύπαρξή τους, όσο κι εκείνοι τη δική του, μα ήταν φτιαγμένοι από τα ίδια υλικά.

Χρόνια τώρα σχεδίαζε το ταξίδι αυτό. Μα τον φόβιζαν τα ιπτάμενα πουλιά, το άγνωστο, οι αποστάσεις. Βρισκόταν σε μια διαρκή εσωτερική πάλη. Να ρισκάρει προσπαθώντας να κυνηγήσει όσα πίστευε πως είχε τη δυνατότητα να κατακτήσει ή να μείνει βολεμένος σε ό,τι θεωρούσε και ήταν ευτυχία χωρίς να τολμήσει βήμα παραπέρα.

Και μεγάλωσε. Κι έχασε όσα η νεότητα προσφέρει. Μα κέρδισε όσα η ωριμότητα χαρίζει.

Ευτυχισμένος χωρίς αμφιβολία. Με δυο κόρες που λάτρευε και μια σύντροφο που αγαπούσε με έναν έρωτα που μεταμορφώθηκε σε βαθιά αγάπη, εκτίμηση, σεβασμό φωτισμένη με τις σπίθες των πρώτων φλογερών ματιών.

Ο χρόνος, όμως, δεν υπογράφει συμβόλαια. Τρέχει παρασύροντας στο διάβα του καθετί όμορφο ή δυσάρεστο και σε αναγκάζει να συνεχίζεις. Αυτός χαράζει αδιάκοπα δρομολόγια στο καντράν του ρολογιού μα εσύ κάποτε απρογραμμάτιστα θα πάψεις να συμβαδίζεις με τους χτύπους του.

Ο χρόνος ήρθε, λοιπόν. Κι εκείνη, η νεράιδα του δικού του παραμυθιού έφυγε. Τα δεδομένα ανατράπηκαν. Καίριο ανθρώπινο λάθος. Θεωρούμε ανθρώπους, στιγμές, μέλλοντα γεγονότα δεδομένα. Κι έπειτα ο ανεμοστρόβιλος της ζωής παρασύρει τα πάντα στο διάβα του.

Είπε «Ποτέ δεν είναι αργά». Χαιρέτισε τις αιώνια μικρές στα μάτια του αγάπες του, τους συντρόφους του, τα εγγόνια του, υποσχέθηκε να επιστρέψει με ιστορίες κι εικόνες πολύχρωμες κι επιβιβάστηκε στο αεροπλάνο που θα τον οδηγούσε σε λίγες ώρες στην άλλη άκρη της γης.

Ανάμεσα στα σύννεφα αντίκριζε τη μορφή της. Να φροντίζεις όσους αγαπάς, να αγαπάς αυτό που είσαι και να προσπαθείς να δεις το καλύτερο που κρύβει ο καθένας, Αυτά θα του ψιθύριζε. Ήταν όσα έκανε καθημερινά πράξη. Του έμαθε να εκτιμά τους μικρούς καθημερινούς ήρωες.. μα αυτός λησμόνησε ή μάλλον απέτυχε να της μάθει να προσέχει πιότερο τον εαυτό της.

Το παρελθόν δεν αλλάζει, όμως. Κι η δική του πορεία, η τόσο αλληλένδετη και τόσο διαφορετική με τη δική της συνεχίζει.

Το όνειρό του ήταν να γίνει συγγραφέας, να εμπνεύσει ανθρώπους, να γνωρίσει τα γόητρα διαφορετικών τόπων και πολιτισμών. Να γευτεί αχόρταγα. Μα είχε δυο φύσεις καλά κρυμμένες μέσα του. Η πρώτη επιθυμούσε διακαώς κι η άλλη έβαζε φρένο, τρομαγμένη κι άτολμη.

Τώρα, εδώ, στη γη της ευκαιρίας είχε όσα ήθελε και συνάμα απεχθανόταν. Γεμάτος αντιφάσεις. Έπρεπε να συγκεράσει τις αντιθέσεις για να δικαιώσει όσους πίστευαν ακόμη σ’ εκείνον, για να σφραγίσει όσα βίωσε αυτός τόσα χρόνια, να μεταλαμπαδεύσει όχι λόγια σοφίας μα αλήθειες ζωής.

Δε θα τα πολυλογώ. Το πώς έγιναν όλα κανείς δε το αντιλήφθηκε. Ούτε ο ίδιος. Κάτι ξεχασμένοι φίλοι, κάτι μακρινοί συγγενείς, η αγάπη του για την πένα που αθέλητα μεταμορφώθηκε σε αγάπη για τα πλήκτρα του υπολογιστή, η ανάγκη να εκφραστεί, να ξεχειλίσει ο χείμαρρος λέξεων και συναισθημάτων.

Μπορεί σε μερικούς να ακούγεται οξύμωρο, σε άλλους βαρετό, σε κάποιους παλαιομοδίτικο. Μα η εποχή μας έχει ανάγκη από ρομαντικούς τύπους, από μια νότα περασμένων δεκαετιών, από ανθρώπους ερωτευμένους με τον ίδιο τον έρωτα.

Αλληλογραφία για όσους αδυνατούν να εκφραστούν, επιστολές και γράμματα και ευχητήριες κάρτες για όσους θέλουν να χαρίσουν ένα χαμόγελο σε ένα φίλο, μια γιαγιά, ένα μοναχικό ηλικιωμένο. Κατά παραγγελία ή χωρίς.

Ιδού η εργασία του. Το πάθος του εναρμονισμένο με το πάθος εκείνης. Περηφάνια για δυο. Ό,τι χάνεται δε σημαίνει πως παύει να υπάρχει.

Ατένιζε το άγαλμα της Ελευθερίας. Σε λίγο θα κρατούσε αγκαλιά το νέο μέλος της οικογένειάς τους, ένα ακόμα εγγόνι, ένα ακόμα θαύμα.

Αναρωτιόταν τι είναι τελικά ελευθερία. Είναι κάτι περισσότερο από το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των συνταγματολόγων, από τα σύνορα των κρατών, το λόγο, πέρα από πολιτικές-κοινωνικές διαστάσεις. Είναι η ικανότητα να νοιώθεις ελεύθερος ενάντια στους περιορισμούς που αναγκαστικά μια πολιτεία επιβάλλει. Να κοιτάς τον ουρανό, να πετάς νοερά με τα πουλιά στον αιθέρα και να έχεις βαθιά μέσα σου την επίγνωση πως ετούτη η μέρα άξιζε.

Άννα Γκασνάκη

 People photo created by wirestock - www.freepik.com

Ο χρόνος μετουσιώνει, δε στερεί. Ανταλλάσσει και δεν υπεξαιρεί. Αναπροσαρμόζει, αλλά δεν καταχράται. Καθορίζει προτεραιότητες, όμως δεν υποβιβάζει τα κίνητρα.

Την ορμή την μετατρέπει σε σύνεση, την απώλεια μνήμης σε κριτική ικανότητα, το σφρίγος που χάνεται, σε παρρησία, τις ανοιχτές επιλογές σε σταθερές αξίες, τον ενθουσιασμό σε οργανωτική αριστεία, την επανάσταση σε πολυφωνία και εναλλακτικές ερμηνείες.

Μα πάνω από όλα σου δίνει την πολυτέλεια να είσαι εκλεκτικός, το δικαίωμα να αποφασίζεις σε ποιους θα χαρίσεις τα πολύτιμα λεπτά της ζωής σου, με ποιους θα συναναστραφείς και ποιους θα απομακρύνεις.

Οι αποφάσεις σου με μαεστρία σε έφεραν μέχρι εδώ και αυτό σε εξουσιοδοτεί να θεωρείς τον εαυτό σου νικητή και επιβιώσαντα.

Αποκωδικοποιείς πια εύκολα τους υπαινιγμούς και αντιλαμβάνεσαι όσα δεν εννοούνται.

Μπορείς να προβλέπεις και να επαναλαμβάνεις τα ίδια λάθη, γνωρίζοντας από πριν ποιο τίμημα θα πληρώσεις για την έξαψη.

Η εμπειρία, όμως είναι το μεγαλύτερο τρόπαιο, και σε ωθεί πεισματικά να κοσμείς τη ζωή σου αποκλειστικά με πρόσωπα υπήνεμα και υποστηρικτικά.

Άτομα που σε προκαλούν να αισθάνεσαι όμορφα, όταν επικοινωνείς μαζί τους και σε εξελίσσουν πνευματικά όχι με τη σύγκρουση και την αντιπαράθεση, αλλά με το παράδειγμα και την καλή διάθεση.

Προκρίνεις πια αυτούς, που μέσα τους μπορείς να προβάλλεις τον εαυτό σου και να ταυτοποιήσεις τις νοηματοδοτήσεις σου.

Μοίρασες απλόχερα τη δύναμη σου σε αυτούς που το άξιζαν, σε εκείνους που υπαγόρευε η ανάγκη, αλλά και σε όσους το καπηλεύτηκαν.

Έμαθες να μην ανέχεσαι την έπαρση, την αχαριστία, την υποκρισία, την εριστικότητα, την κατάθλιψη, τη μεγαλομανία, τις ληρωδίες, την κομπορρημοσύνη και τη φαυλότητα

Δεν αισθάνεσαι πια ενοχές όταν αρνείσαι, όταν καθορίζεις τα όρια και το ζωτικό σου χώρο, όταν αποτραβιέσαι από την καθημερινότητα, για να σκεφτείς, όταν ξοδεύεις, για να νιώσεις την ηδονή του περιττού, όταν σταματάς να επενδύεις σε μια δουλειά που σε απομυζά, όταν ταξιδεύεις αφήνοντας πίσω σου ρουτίνες.

Οι ιεροτελεστίες και οι τελετουργίες σου σε γλιτώνουν πλέον από την κούραση και το άχθος αλλά μπορείς εύκολα να τις ανατρέπεις, χωρίς να γίνεσαι έρμαιο τους.

Απέδειξες στον εαυτό σου και στην κοινωνία πως πολιτεύτηκες σωστά και αυτό σε αναγάγει σε αριστοκράτη των επιλογών και σε προύχοντα των επιδιώξεων σου

Αν όμως ο χρόνος, σαν αλχημιστής, μετατρέπει σε χρυσάφι, όσα κάποτε απορρίφθηκαν ως συγκατάβαση και συμβιβασμός, λιγοστεύει και υφαρπάζει μες στη ζωή μας πρόσωπα αγαπημένα και πολύτιμα, συγγενείς και φίλους και έρωτες, που εξαφανίστηκαν με θρήνο και οιμωγή ή σιωπηλά με πένθος και καρτερία και στωικότητα.

Και ο θάνατος ή η απώλεια των προσώπων αυτών, η συνειδητοποίηση της φθίσης και της θνητότητας είναι αυτή, που επιβάλλει να χαρίζεις. το νάμα της ψυχής σου και να περιβάλλεσαι από εκείνους που:

Είναι παθιασμένοι με τη ζωή και ερωτευμένοι με τις επιδιώξεις τους

Έχουν χιούμορ και μπορούν να αυτοσαρκάζονται

Ξέρουν πως στον κόσμο τούτο λίγα είναι τα σοβαρά και άπειρα τα σοβαροφανή.

Αισθάνονται ευγνωμοσύνη προς το Θεό, τον Άνθρωπο και τη Φύση

Έχουν έμπνευση, που μετατρέπουν σε πράξη και πρωτοβουλία

Διαθέτουν πνευματικότητα και κίνητρα για εξέλιξη

Είναι αυθεντικοί και δεν σφετερίζονται τις προσπάθειες των άλλων

Είναι συγκαταβατικοί, με ανοιχτό μυαλό και καινοτόμες ιδέες

Είναι αφοσιωμένοι σε ανθρώπους, ιδανικά, σχέδια και στόχους.

Μπορούν να απαξιώνουν τα προσχήματα, να ειρωνεύονται τις συμβάσεις, αλλά να τηρούν τις παραδόσεις και τους κανόνες, όταν χρειάζεται.

Μπορούν να διακρίνουν το καλό ακόμα και όταν καλύπτεται από τη μεγαλύτερη δυσοσμία.

Διυλίζουν τον κόσμο με το φίλτρο της προσωπικότητας τους και σε κερνούν από το απόσταγμα της ψυχής τους

Μα πάνω από όλα να περιστοιχίζεστε από ανθρώπους που μπορούν να αγαπούν και πορεύονται χωρίς να μεμψιμοιρούν ή να φθονούν όσα δεν έχουν.

Σχετικά κείμενα

Αποβάλλετε από τη ζωή σας εκείνους που τη δηλητηριάζουν

https://bit.ly/3njVFq2

Οι βρικόλακες του συναισθήματος

https://bit.ly/2L3wXNt

Ευστράτιος Παπάνης, Μόνιμος Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου. Αιγαίου

Τίποτα δε γίνεται αιώνιο, αν δεν μεσολαβήσει ένας θάνατος.

Επειδή όλα τα αέναα προϋποθέτουν το τέλος πολύ περισσότερο από ό τι τη γέννηση.

Έτσι τα νεκρά διαφυλάττουν για πάντα άσπιλα όσα υπήρξαν, καταργώντας τη μεταβολή τους.

Γι αυτό πέθανε η αγάπη μας, για να μη χωρέσει στο χρόνο..

Στράτος Παπάνης

Η επίκληση της δημόσιας υγείας για την άσκηση λογοκρισίας είναι ισοδύναμη με το πρόσχημα περί εθνικής ασφάλειας των δικτατορικών καθεστώτων.

Ακόμα χειρότερα οι κυβερνήσεις ελέγχονται επειδή ενισχύουν, αντί να αποτρέπουν, τις διχαστικές τάσεις ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες και αναγάγουν την ατομική ευθύνη σε κριτήριο ευνομίας, αντί να αναπροσδιορίσουν την έννοια του κράτους πρόνοιας και των συστημάτων υγείας.

Η έλλειψη κουλτούρας πρόληψης και υγιεινής είναι ανεπάρκεια, που βαραίνει πρωτίστως τις προτεραιότητες της πολιτικής και των φορέων της.

Η επιστήμη, αντί να θριαμβολογεί για την διάθεση του εμβολίου, θα πρέπει να αναρωτηθεί γιατί δεν έχει καταφέρει να πείσει μετά από τόσους αιώνες την κοινωνία για την αξία της, κυρίως έχοντας αποκοπεί από αυτή και έχοντας επιτρέψει τη δημιουργία νέων ελίτ γνώσης, αλλά και γιατί πιάστηκε απροετοίμαστη μετά από αναρίθμητες επιδημίες και πανδημίες να προσφέρει έστω μια βεβαιότητα στον τομέα της πρόληψης. Η ενίσχυση της ποιότητας ζωής είναι αυτό που προφυλάσσει από ιούς και βακτήρια και όχι οι επιστημονικοί πομφολυγισμοί και οι διαπληκτισμοί των ειδικών

Οι διαπιστώσεις παραμένουν αμείλικτες

Η συνωμοσιολογία κυριαρχεί όσο οι δημοκρατίες δεν είναι διαφανείς και ο λόγος των πολιτών περιορίζεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (και αυτό ακόμα υπό αίρεση)

Η επιστήμη πρέπει να επανασυνδεθεί με την κοινωνία και να αποδεχτεί πως τα ευρήματα της δεν αποτελούν αξιώματα. Η εποχή του μεσαίωνα με επιστημονικά πλέον ιερατεία και θέσφατα δεν μπορεί να επιστρέψει.

Η σύμπραξη πολιτικής και επιστήμης οφείλει να υπόκειται σε εξαντλητικούς ελέγχους από τους συνταγματικούς θεσμούς και τα δημοκρατικά αποθεμάτα αλλιώς καθίσταται αυταρχική και επικίνδυνη.

Ο στιγματισμός των πολιτών έχει επεκταθεί σε εξορκισμό ολόκληρων περιοχών και χωρών, γεγονός που αποτελεί όνειδος για τους πολιτικούς και τα ΜΜΕ.

Στο μέλλον θα υπάρξουν κρίσεις, οι οποίες δεν θα θεραπεύονται με ένα απλό εμβόλιο. Οι κοινωνίες πρέπει να προετοιμαστούν ενισχύοντας το κοινωνικό κεφάλαιο και καθιστώντας την επιστημονική γνώση προσπελάσιμη σε όλους.

Εναλλακτικές ερμηνείες του κόσμου και πηγές γνώσης πάντα θα υπάρχουν και θα διαφοροποιούνται από την επίσης πεπερασμένη μεθοδολογία του ορθού λόγου.

Οι παλινωδίες σχετικά με τα συμπεράσματα για τις ιδιότητες της ασθένειας, τα διφορούμενα επιδημιολογικά στατιστικά και η παράδοξη διαφοροποιημένη επίδραση της σε όσους ασθένησαν, αυξάνουν την αμφιβολία και κατά συνέπεια την ένταση και την αμφισβήτηση. Οι επιστήμονες αντί να καθησυχάζουν με λιτό και επεξηγηματικό λόγο, εξαγριώνουν με τις πολυσημίες τους. Όταν δε τα λόγια τους τα παραποιούν μεροληπτικοί δημοσιογράφοι, η παρουσίαση των επιστημονικών συμπερασμάτων προσομοιάζει με προπαγανδιστική προβοκάτσια.

Τα υγειονομικά διαβατήρια και άλλες αμφιλεγόμενες ψηφιακές ταυτοποιήσεις είναι η πραγμάτωση των ονειρώξεων κάθε ολοκληρωτισμού και η ιδεοληψία της ευγονικής, που ακόμα και πιο καχύποπτα καθεστώτα δεν τόλμησαν να εφαρμόσουν.

Η αδράνεια των πολιτών, οι αγκυλώσεις πολιτικών παρατάξεων σε αναχρονιστική και ξύλινη ορολογία, η εσωτερικότητα των νέων δίνουν πρόσφορο έδαφος στην σιωπηρή αποδοχή κάθε ελεγκτικού μηχανισμού.

Η εκκλησία πρέπει να ξανασκεφτεί τη χρησιμότητα των ισοβίων υπέργηρων ιεραρχών, που έχοντας απολέσει το νοητικό τους σφρίγος εκστομίζουν ανοησίες και ρητορικές μίσους. Η κοινωνία έχει ανάγκη από ποιμένες και όχι από ιερωμένους στα όρια του Alzheimer

Ο καλύτερος τρόπος διακυβέρνησης παραμένει ο έλεγχος των φόβων, η εγκαθίδρυση ενοχών και η διαχείριση των αυτονόητων καθημερινών ελευθεριών, σα να αποτελούν ενισχυτές σε συμπεριφοριστικά πειράματα ψυχολόγων σε ποντίκια.

Η επιστήμη είναι το ασφαλές καταφύγιο του ανθρώπου. Η διάδοση της ορθής σκέψης, όμως, της απαλλαγμένης από στερεότυπα, φοβίες, προκαταλήψεις και ημιμάθεια είναι χρέος που επιτελείται μόνο διά της Παιδείας και της ελευθερίας του λόγου. Η επιστήμη δε φοβάται τον αντίλογο, ακόμα και όταν αυτός φωνασκεί και κραυγάζει με μη επιστημονική ορολογία ή ψευδοεπιχειρήματα. Ακριβώς γιατί η επιστήμη είναι η ίδια το διαρκές και το αυταπόδεικτο επιχείρημα για την ευημερία του ατόμου και του πολιτισμού.

Οι συνετοί θα σπεύσουν να εμβολιαστούν.

Οι υπόλοιποι δεν πρέπει να απαξιωθούν ή να αναγκαστούν να εμβολιαστούν επειδή η αξιοπρέπεια τους θα υποβληθεί σε ανυπέρβλητους περιορισμούς και μη δημοκρατικές στερήσεις.

Ο φόβος για το εμβόλιο είναι η αντίδραση μπροστά στο άγνωστο και η αντίσταση στην μη άσκηση ελέγχου, που έχουν επιβάλει τα καθεστώτα ανά την υφήλιο.

Λίγη παραπάνω παιδεία και λίγη παραπάνω δημοκρατία θα άλλαζαν τα δεδομένα.

Ευστράτιος Παπάνης

Κάθε δικαίωμα, που δεν κερδήθηκε ή βελτιώθηκε με προσωπικό αγώνα και μέτρο είναι καταχρηστικό και σας χαρίστηκε από τους ανθρώπους, που στερήθηκαν ή έδωσαν μάχες για αυτό.

Σας μεταβιβάστηκε επίσης και από τα μέλη μιας κοινωνίας, που από ανάγκη ή ευαισθησία το αναγνώρισαν.

Κανείς δεν μπορεί να το απαιτεί αν δεν αποδείξει ότι το αξίζει.

Όχι με θυσίες κάθε φορά, αλλά προασπίζοντας και εφαρμόζοντας το σε κάθε περίσταση και ομοιόμορφα σε άλλους ανθρώπους και κοινωνικές ομάδες

Όχι δεν αποκτήσατε ελέω Θεού τα δικαιώματα σας. Δεν είστε οι εκλεκτοί, που τους χρωστά οτιδήποτε η ζωή. Καπηλεύεστε όσα με αχαριστία θεωρείτε δεδομένα.

Για να θεωρείτε συνταγματικό θέσφατο τη δημοκρατία, θα είστε δημοκράτες στην οικογένεια, στην εργασία και στις αποφάσεις σας.

Για να διατρανώνετε την άποψη σας, θα έχετε μελετήσει ή βιώσει τις πολλαπλές εναλλακτικές.

Για να ζητάτε ισονομία, θα είστε δίκαιοι στις αποφάσεις σας

Για να κραυγάζετε για ισότητα, θα την έχετε πρώτα αποδώσει, όταν νέμετε με συγκατάβαση και αμερόληπτα τα αγαθά, τα προνόμια και τις συμπάθειες σας

Όταν επικροτείτε τη διαφορετικότητα, θα πρέπει να έχετε σεβαστεί εκείνους, που έχουν ενάντιες αντιλήψεις

Για να επικαλείστε προστασία προσωπικών δεδομένων και εχεμύθεια, θα πρέπει να μην έχετε διασπείρει πληροφορίες, που δεν σας αφορούν και να μην συκοφαντείτε για να αναδείξετε τα συμφέροντα σας.

Για να καταδικάζετε τον κοινωνικό αποκλεισμό, θα πρέπει να είστε διατεθειμένοι να μοιράσετε τους δικούς σας πόρους και όχι μόνο των άλλων. Πολύ περισσότερο να αποδείξετε πως δεν αποκτάτε ρόλους,ταυτότητα και αυτοεκτίμηση με τις κακουχίες των αναξιοπαθούντων.

Για να ασκείτε κριτική θα πρέπει πρώτα να έχετε πράξει και αναλάβει πρωτοβουλία οι ίδιοι.

Για να είστε φιλόζωοι, θα πρέπει να αναγνωρίσετε ότι κανένα ζώο δεν έχει πλαστεί για να έχει ανάγκη τον άνθρωπο, αλλά αντίθετα ότι εσείς το χρειάζεστε. Η αγάπη δε λογοδοτεί, αλλά οι κοινωνικές συμβάσεις περνούν από τα καθαρτήρια της λογικής και της ανάγκης.

Για να μιλάτε για δικαιώματα θα πρέπει να καταλάβετε ότι οι μετα-δημοκρατίες, που τόσο εύκολα ενστερνιστήκαμε εις το όνομα του γενικού καλού και της ασφαλείας είναι υποκριτικά και συγκεκαλυμμένα συστήματα εξουσίας, που θεμελιώνονται στους φόβους και στις ενοχές και στην υποτέλεια. Αλλά κυρίως στην αδράνεια.

Για να μιλάτε για δικαιώματα θα σκέφτεστε σαν άνθρωποι, αλλά θα πράττετε ως θεοί.

Επειδή ο Θεός, έχοντας τους δικούς του αγαθούς σκοπούς μοιράζει υστερόβουλα, για να εξυψώσει αργότερα. Ενώ ο άνθρωπος κραδαίνει εξ αρχής το δίκαιο, για να αδικήσει εν ονόματί του

Η ψυχολογία με λόγια απλά

Γίνετε μέλος: https://psichologiagr.com

Ευστράτιος Παπάνης

Η συνεπιμέλεια αφορά την ηθική και την ακεραιότητα μιας ολόκληρης κοινωνίας.

Σε μια περίοδο, που η πυρηνική οικογένεια ξεθεμελιώνεται με γοργούς ή ακόμα και απερίσκεπτους ρυθμούς, η θέσπιση του αυτονόητου θα αποτελέσει την μοναδική αποδεκτή λύση για την ψυχική ισορροπία των παιδιών, πατέρων και μητέρων.

Ευστράτιος Παπάνης

Σας παρουσιάζουμε τις δύο έρευνες πάνω στις οποίες βασίστηκε το τηλεοπτικό αφιέρωμα για τη Συνεπιμέλεια του δημοσιογράφου Γεώργιου Μούλκα στο κανάλι TV 100 της Θεσσαλονίκης

Μπορείτε να δείτε την εκπομπή εδώ

Μπορείτε να διαβάσετε τις δύο έρευνες εδώ

• Νεώτερα εμπειρικά δεδομένα σχετικά με τη Συνεπιμέλεια
• Η αθέατη πλευρά της ισότητας των δύο φύλων:Εμπειρική έρευνα σχετικά με τις στάσεις και τη νομική διάσταση για το θεσμό τηςσυγκηδεμονίας-συνεπιμέλειας στην Ελλάδα