Προγράμματα Ψυχικής Υγείας

Στράτος Παπάνης

Δεν μιλώ για άλλες αναμνήσεις παρά για εκείνες, που τις διεκδικεί μια ο θάνατος και μια η ζωή, μια η λήθη και μια το πείσμα της ύπαρξης, σαν το παιδί, που αρνείται να αποχωριστεί το παιχνίδι που διαλύθηκε, σαν το ελάχιστο πράσινο που αντιστέκεται την καλοκαιρινή ξηρασία, το ερημικό πεύκο μέσα στον ελαιώνα, την καλοκαιρινή καταιγίδα που παράταιρη βιάζεται να αδειάσει τα ύδατα της με κεραυνούς και με φοβερές, σαν την καθήλωση, που μας κρατά, κι ας μας έχει ξεπεράσει ο χρόνος και οι γενιές.

Δεν μιλώ παρά για τη θύμηση που ορφάνεψε, επειδή την πήρε μαζί του ο αγαπημένος στη σήψη, για αυτές τις εικόνες και τους ήχους και τα συναισθήματα, που τα τραβάς μια εσύ και μια ο χάρος, για να νικήσουν ή για να ηττηθούν, για να ευωδιάσουν αθανασία ή για να θα γίνουν μηδέν κι αέρας και ψευδαίσθηση.

Επειδή όλος ο βίος δεν είναι παρά τα συναισθήματα, που προκάλεσες, γέννησες ή διαφύλαξες, όταν οι καιροί ξεγύμνωσαν τα γεγονότα από τις λεπτομέρειες, τα λόγια από τις σημασίες τους, τις αιτίες από τους σκοπούς και τις προσδοκίες.

Δεν μιλώ παρά για σένα και για ένα καλοκαίρι στη Μυρσίνη, στα όρη του Λασιθίου, μέσα στις μυρτιές και στα κίτρινα, δίπλα στον Πύργο του Κορνάρου, τότε που το πέλαγος έμοιαζε να είναι αειθαλές, όπως ο ιδανικός έρωτας και ο Άγιος Νικόλαος μια σταλιά πόθος στον ορίζοντα. Δεν μιλώ παρά για να ζήσουν όσα σκορπίσανε και για το χρέος προς όλα όσα αντάλλαξαν το κάλλος με τη θνητότητα.

φωτό https://www.kritipoliskaihoria.gr/2013/09/blog-post_4076.html?m=1

Στράτος Παπάνης

Ζήτησα από το Θεό να με γυρίσει πίσω στις Εδέμ της παιδικής μου ηλικίας. Τότε, που τα μικρά περιέκλειαν το πελώριο, οι λεπτομέρειες στα μάτια μας φάνταζαν πιο ακέραιες από το τέλειο, και η ώρα χωρούσε δυο αιωνιότητες και ένα θαύμα.

Να με αποθέσει απαλά σε εκείνους τους καιρούς, που η σταθερότητα υποδυόταν την υπόσχεση για ασφάλεια παντοτινή και ο θάνατος ήταν πιο προσωρινός από τον ύπνο. Τότε που τίποτα δεν τελείωνε, αλλά άρχιζε ξανά το επομενο πρωί, ενώ είχε τη γεύση του καινούργιου, του τερπνού, του πρωτόγνωρου και του αδοκίμαστου. Να μου ξαναδειξει την εποχή, που διακωμωδούσαμε τα σοβαρά, γιατί μπορούσαμε να νιώσουμε το παράλογο στην οίηση των ανθρώπων και υποδυόμασταν τις τραγωδίες του κόσμου σα να ήταν παραμύθι με προδιαγεγραμμένο αίσιο τέλος.

Στα χρόνια που οι απορίες μας δεν λογίζονταν ως προπατορικά αμαρτήματα και ο μύθος ήταν η πιο ασφαλής και αυτονόητη ερμηνεία. Να με πάει πίσω στους τόπους, που όλα είχαν ψυχή, τα πράγματα, τα ζώα, οι στιγμές, οι καταστάσεις και εκείνοι που αγαπούσα ζωντανοί και παραστάτες.

-Με την καρδιά θες να σε πάω ή με το νου;

-Με το Νου,Του απάντησα και με το λογισμό, για να μπορώ καταλαβαίνω πως όλα τα θνητά τελειώνουν και να κατανοώ την ευτυχία που δεν εκτίμησα.

-Όμως, μου απάντησε ο Θεός, μόλις διάλεξες την κόλαση σου. Γιατί έτσι είναι γραμμένο, οι Εδέμ να πλάθονται, μόλις κάποιος τις δει με τα μάτια της καρδιάς του. Και καθαρτήριο να γίνονται αν κάποιο προσπαθήσει με το μυαλό να τις μολέψει.

φωτό από https://www.shutterstock.com/

Αφιερωμένο σε όλους εκείνους, που νομίζουν πως θα ζήσουν για πάντα, επειδή πρόσκαιρα η ζωή τους θάμπωσε με ελάχιστα ψιχία ισχύος.. και σε εκείνους που εζήλωσαν την μωρία τους και έρπουν δίπλα τους..

Γιατί η επίγνωση του θανάτου τις πράξεις και τους ανθρώπους, που τη λησμονούν, ηλίθιους τους κάνει να φαίνονται, ενώ εκείνους, που ενώ την φοβούνται, την υπερβαίνουν, σε αγίους και ήρωες τους μετατρέπει.

Στράτος Παπάνης

Μπουντούρης Γεώργιος δάσκαλος

Οι εξαρτήσεις

Οι εξαρτήσεις από ουσίες είναι φαινόμενο της νεωτερικότητας κι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων που έχουν όμως ένα βαθύ κοινωνικό χαρακτήρα. Η μελέτη της ιστορικής διαδρομής των εξαρτήσεων στη χώρα μας μας δίνει τη δυνατότητα να δούμε το θέμα ολιστικά και να επιχειρήσουμε να το κατανοήσουμε σε σχέση με τη σημερινή πραγματικότητα.

ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΣ Ο αλκοολισμός αποτελεί μια σοβαρή ψυχιατρική πάθηση με σημαντικές παθολογικές και ψυχιατρικές επιπτώσεις στον ασθενή και χρειάζεται ειδική θεραπεία και παρακολούθηση. Αποτελεί μια πάθηση που βασίζεται στη διαστρέβλωση τόσο της λογικής και της κριτικής ικανότητας του ασθενούς όσο και της συναισθηματικής απομόνωσης και αποξένωσής του. Ο ασθενής αδυνατεί να ελέγξει τα συναισθήματα του , την οργή του , τη λύπη και τις ενοχές του. Οι περισσότεροι ασθενείς διατηρούν για πολλά χρονιά την πεποίθηση ότι μπορούν να ελέγχουν τη χρήση τους και καθησυχάζουν φανταστικά τους εαυτούς τους ότι οποιαδήποτε στιγμή και αν το θελήσουν μπορούν να τα καταφέρουν να κόψουν από μονοί τους το ποτό χωρίς την απαιτούμενη βοήθεια. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛ Το κρασί χρησιμοποιήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες στην καθημερινή αλλά και στην θρησκευτική ζωή , με την λατρεία του θεού του κρασιού , του Διόνυσου. Οι Ρωμαίοι λάτρευαν το θεό του κρασιού , Βάκχο , ο οποίος ήταν ρωμαϊκή … έκδοση του αρχαιοελληνικού θεού Διονύσου. ΑΛΚΟΟΛ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΙ Η κατανάλωση αλκοόλ σε πρώιμη ηλικία είναι ένα ανησυχητικό γνώρισμα των σχετικά πρόσφατων χρόνων που αφορά και τη χώρα μας. Στην Ελλάδα , σε μεγάλο ποσοστό εφήβων αναφέρεται χρήση και κατάχρηση αλκοόλ . Σημαντικό ποσοστό εφήβων αγνοεί τα ανώτερα επιτρεπτά όρια αλκοόλ , τα συμπτώματα της οξείας μέθης καθώς και τους κινδύνους για την ίδια τους ζωή. Δεν είναι βέβαια πρωτοφανές το γεγονός ότι πολλοί έφηβοι δοκιμάζουν περιστασιακά διάφορες ουσίες , συμπεριλαμβανομένου και του αλκοόλ αλλά σε πολλές περιπτώσεις η χρήση είναι μόνο περιστασιακή και προσωρινή . Σταματά δηλαδή μετά από κάποιο σύντομο χρονικό διάστημα. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις , δεν παρατηρείται περιστασιακή χρήση αλλά κατάχρηση αλκοόλ και συχνά η συστηματική κατάχρηση οδηγεί σε εξάρτηση.

ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΑΛΚΟΟΛ Ο έφηβος που πάσχει από αλκοολισμό καθημερινά καταλήγει να προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του και τους άλλους ότι δεν είναι άρρωστος εφευρίσκοντας δικαιολογίες του τύπου «δεν πίνω ποτέ μου» , «δεν πίνω ποτέ στο σπίτι μου» , «δεν μου αρέσει η γεύση του ποτού» , «δεν πίνω ποτέ με άλλους». Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το 30% των εφήβων στη χώρα μας πίνει κάποιο αλκοολούχο ποτό μία ή δύο φορές την εβδομάδα. Μελέτες δείχνουν ότι οι νέοι που ξεκινούν να πίνουν πριν τα 15 τους χρόνια έχουν τετραπλάσιες πιθανότητες να παρουσιάσουν εξάρτηση από το αλκοόλ στην ενήλικη ζωή τους. ΑΙΤΙΑ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΥ Στα αίτια του αλκοολισμού συμπεριλαμβάνονται: • γενετικοί και βιολογικοί παράγοντες • Ψυχολογικοί συντελεστές • Ιδιαιτερότητες της προσωπικότητας • Κοινωνικοί παράγοντες • Προβληματικές διαπροσωπικές σχέσεις Στους εφήβους η χαμηλή αυτοεκτίμηση και ο χαμηλός αυτασεβασμός είναι από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που οδηγεί στη χρήση αλκοόλ. Βέβαια σπουδαίο ρόλο παίζει η οικογένεια του εφήβου. Γονείς αλκοολικοί μεγαλώνουν παιδιά έτσι , ώστε να θεωρούν το αλκοόλ ως κάτι το φυσιολογικό. Προβληματική όμως είναι και η κατάσταση που οι γονείς είναι αδιάφοροι ή πολύ αυταρχικοί. Τείνουν να ωθήσουν εύκολα τα έφηβο παιδί τους στον αλκοολισμό. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΥ • τρεμούλιασμα • πολυνευρίτιδα • διανοητική σύγχυση • παραισθήσεις ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΥ • Κακοήθη νεοπλάσματα • Εγκεφαλικά επεισόδιά • Κίρρωση του ήπατός • Αλκοολική γαστρίτιδα • Πεπτικό έλκος • Καρδιαγγειακά νοσήματα • Ψυχιατρικές διαταραχές ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΕΦΗΒΟ Το αλκοόλ στους εφήβους προκαλεί εθισμό , εξάρτηση, αλλαγή συμπεριφοράς, διαταραχές προσωπικότητας τόσο κατά τη χρήση του όσο και μετά, έλλειψη ορίων , παρορμητισμό, βία, εμπλοκή σε ριψοκίνδυνες καταστάσεις, παραβατικότητα. Συνήθως οι έφηβοι που πίνουν έχουν εκρήξεις θυμού, επιθετική συμπεριφορά κι ευερεθιστικότητα. Εμφανίζουν πολλά προβλήματα στο σχολείο όπως χαμηλή επίδοση, απουσίες ή ακόμη και διακοπή φοίτησης. Στην εφηβική ηλικία το αλκοόλ είναι δυνατό να επιφέρει σημαντικές βλάβες στο συκώτι . Σύμφωνα με αποτελέσματα ερευνών το αλκοόλ στην εφηβεία μπορεί να αποτελέσει την αρχή για χρήση και άλλων εξαρτήσεων αργότερα, κυρίως ναρκωτικών. Όταν ένας έφηβος κάνει χρήση –κατάχρηση αλκοόλ είναι πολύ πιθανό να γίνει ένας αλκοολικός ενήλικας.

Τρόποι αντιμετώπισης Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την αντιμετώπιση του προβλήματος του αλκοολισμού των εφήβων είναι η σωστή ενημέρωση. Η σωστή ενημέρωση ξεκινάει πρώτα απ’ την οικογένεια και μετά από το σχολείο. Είναι ανάγκη οι έφηβοι να γνωρίζουν τι ακριβώς είναι το αλκοόλ καθώς και τις βλαβερές του συνέπειες , όταν γίνεται κατάχρηση στον ανθρώπινο οργανισμό . Όμως η πρόληψη και η αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων όπως είναι ο εφηβικός αλκοολισμός δεν μπορεί να γίνει μόνο με την παροχή πληροφοριών. Χρειάζεται ν’ αλλάξουμε όλοι μας τον προσανατολισμό μας. Σα γονείς πρέπει να είμαστε κοντά στα παιδιά μας , να τους δώσουμε αξίες , να φροντίσουμε να έχουμε μαζί τους διάλογο και οι σχέσεις μας να είναι ειλικρινείς και ποιοτικές. Προσανατολισμό όμως πρέπει ν’ αλλάξει και το σχολείο . Φτάνει πια τόση ενασχόληση με τις ακαδημαϊκές γνώσεις και την «αριστεία». Επιβάλλεται το σχολείο να φροντίσει να καλλιεργήσει τη φιλία, την αγάπη , τη συνεργασία, την ομαδικότητα , τον αλτρουισμό. Συνεχώς στην κοινωνία μας προβάλλονται τα καταναλωτικά πρότυπα και οι ανθρωπιστικές αξίες έχουν αντικατασταθεί δυστυχώς από πρόσκαιρες καταναλωτικές αξίες. Αν ελπίζουμε σε μια μελλοντική καλύτερη κοινωνία οφείλουμε να επενδύσουμε στους νέους μας. Να βρούμε τρόπους να τους στηρίξουμε , να ακούσουμε τα προβλήματά τους, να αφουγκραστούμε τις ανησυχίες τους. Πρέπει να τους βοηθήσουμε ν’ αποκτήσουν όραμα για μια καλύτερη ζωή με πίστη σε αξίες και ιδανικά. Εξάλλου δε φταίνε αυτοί για την κοινωνία που ζούνε. Δεν είναι δημιούργημά τους. Κι αυτό δε γίνεται μόνο στα λόγια . Ο καθένας μας απ’ τη δική του σκοπιά μπορεί ως πρόσωπο να στηρίξει το όραμα για μια καλύτερη και δικαιότερη κοινωνία που θα αγαπά και θα σέβεται τους νέους. Ας αναλογιστούμε τις ευθύνες μας σα γονείς , σα δάσκαλοι σαν ενεργοί πολίτες αυτής της χώρας κι ας σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων που απαιτεί να παραμερίσουμε το ατομικό συμφέρον , τις ατομικές ιδιοτέλειες και να κάνουμε στάση ζωής την αλληλεγγύη , την ανθρωπιά , την Πίστη, την Ελπίδα. Αυτή είναι και η καλύτερη πρόληψη για κάθε εξάρτηση . Η τέχνη της πρόληψης δε διδάσκεται και δε μαθαίνεται. Είναι στάση ζωής και για να την ασκήσει κανείς πρέπει να εμφορείται από Ανθρωπιά, ανιδιοτέλεια, αγάπη και αυτογνωσία. Στους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε ας προσπαθήσουμε να ακολουθήσουμε το δρόμο της ανθρωπιάς κόντρα στο ρεύμα της εποχής μας. Ίσως τότε να οραματιστούμε μια καλύτερη κοινωνία τέτοια που να αξίζει στους νέους μας και να μη χρειάζεται να ψάχνουν πρόσκαιρη ευχαρίστηση σε εξαρτησιογόνες ουσίες. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αγγέλου Μ.,(2001) .Η σχέση στην διαμόρφωση της ταυτότητας ενός νέου. Πάτρα: Σύγχρονα θέματα

Κίτσος ,Γ, Φωτίου, Α, Κοκκένβη, Α.(2009). Χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών από εφήβους μαθητές. Αθήνα: Παπαζήσης.

Κούτης, Α. (2000). Αναστοχασμοί πάνω στην πρόληψη. Η χαμένη ενότητα. Πρόσωπο, 7, 13 Μπικηρόπουλος Θ., (2015), Αλκοόλ-Αλκοολισµός. Χρήση και Κατάχρηση Αθήνα: Όστρια Πιπερόπουλος , Γ. (2002) Εξαρτήσεις και αποκλίσεις. Εκδ. :Πανεπιστημίου Μακεδονίας . Ποταμιάνος, Γ. Αλκοόλ.(2005). Αθήνα : Λιβάνη Πουλόπουλος, Χ (2005. Εξαρτήσεις: Αθήνα: Ελληνικά γράμματα Ρούσσος, Α.,(2005) Η χρήση ουσιών στην εφηβεία : Αθήνα: Ψυχογιός

Συλλογικό έργο (2018). Οι εξαρτήσεις. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης

Τριαναφυλλίδου ,Α, Τσουμάκας, Κ. (2006) Αλκοόλ και Εφηβεία. Δλτ. Παιδ. Κλιν. Παν/μίου Αθηνών 53 Τσαρούχας, Κ.,(2000),Αλκοόλ ένα σκληρό ναρκωτικό, Αθήνα: Άγκυρα.

Τσουραµάνης Χ. , (2003), Σύχρονα Κοινωνικά Προβλήµατα. Αθήνα: Παπαζήση

Παγκόσμια ημέρα παιδικού βιβλίου στις 2 Απριλίου.

Αν αναλογιστεί κανείς τα ποσοστά αναλφαβητισμού, τους τρόπους που ένα βιβλίο μπορεί να επηρεάσει τη ζωή των παιδιών, τις δυνατότητες που η ανάγνωση προσφέρει, τα φανταστικά ταξίδια στο χάρτη του νου με πυξίδα τις σελίδες ενός βιβλίου θα γίνει κατανοητή η σημασία της ημέρας αυτής. Το παιδικό βιβλίο είναι δύσκολο να το προσεγγίσει κανείς. Ο συγγραφέας πρέπει να αγγίξει τις ευαίσθητες χορδές των παιδιών, να εξάψει τη φαντασία τους, να τα ωθήσει να ταξιδέψουν σε κόσμους φανταστικούς, στην καθημερινότητα του χθες, του σήμερα και του αύριο, στο αστείρευτο σχολείο της γνώσης. Η ανάγνωσή παιδικών βιβλίων έχει πολλαπλά οφέλη για την ψυχική υγεία του παιδιού. Διαβάζοντας παρέα με το παιδί ανοίγεται μπρος του ένας κόσμος μοναδικός. Δένεται πιότερο με το γονιό, ο οποίος με τη σειρά του παρασύρεται στον κόσμο της παιδικής αθωότητας, του αυθορμητισμού, των ονείρων. Τροφοδοτείται στο παιδί η αγάπη για το βιβλίο και μεγαλώνοντας μεταμορφώνεται σε ενήλικα που διαβάζει. Το διάβασμα συντελεί στη συνεχή μόρφωση που προσφέρουμε στον εαυτό μας. Ο κόσμος μας έχει άπειρες δυνατότητες κι οι δυνατότητες αυτές ανοίγονται πολλές φορές μπροστά μας μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου. Τα παιδιά μαθαίνουν τον κόσμο γύρω τους, σέβονται το διαφορετικό, ταξιδεύουν στις χώρες του κόσμου, αντιδρούν, συναντούν ήρωες της ιστορίας, μαγεύονται με μύθους, επισκέπτονται τόπους μαγικούς και πλάθουν με τη φαντασία τους χώρες μαγικές, πλάσματα παράξενα, μάγισσες , δράκους, μονόκερους και ξωτικά. Η φαντασία δεν έχει όνειρα. Η μαγεία απλώνεται μπροστά τους, μπροστά μας. Μέσα από λέξεις και εικόνες. Μέσα από στιχάκια, ζωγραφιές, διαλόγους, μονόλογους, ξόρκια, ευχές. Το πραγματικό συναντά το φανταστικό. Ένας θησαυρός για τα παιδιά είναι το παιδικό βιβλίο.. ένας θησαυρός που πρέπει να προσφέρεται σε όλους, ένας θησαυρούς που όλοι πρέπει να απολαμβάνουν! Η βιβλιοθήκη στη γωνία του σπιτιού είναι πάντα ένας ασφαλές μέρος γνώσης, μια περιπέτεια που σε καλεί να ανακαλύψεις στα ράφια της τα μυστήρια του κόσμου!

Άννα Γκασνάκη Νομικός-μαμά βιβλιοφάγων!!

Μήπως είστε εξαρτημένος από την πραγματικότητα; Πανδημία και Διαδίκτυο: Η γενιά του COVID, που αυτοπροσδιορίζεται και ετεροκαθορίζεται σχεδόν αποκλειστικά από τις ιντερνετικές δυναμικές

Ευστράτιος Παπάνης

Μια από τις ζοφερότερες επιπτώσεις του εγκλεισμού και της επιβεβλημένης κοινωνικής απόστασης είναι η δραματική αύξηση της χρήσης του Διαδικτύου από παιδιά και εφήβους, όχι μόνο για λόγους τηλεκπαίδευσης, αλλά ως μια μορφή απόδρασης από την καθημερινότητα και διατήρησης επαφής με φίλους και συγγενείς.

Αν και τα εμπειρικά δεδομένα δεν έχουν ακόμα καταλήξει σε εμπεριστατωμένες έρευνες στην Ελλάδα, τα πρώτα διεθνή στοιχεία συνηγορούν στη διαπίστωση αυτή: Η προσωπική ταυτότητα των παιδιών και των εφήβων δομείται στα κοινωνικά δίκτυα (tik tok, Instagram, Facebook, Snapchat κλπ), η αυτοεκτίμηση μετριέται σε likes και followers, η κοινωνικοποίηση περνά από την υιοθέτηση της ιντερνετικής κουλτούρας, η αποδοχή συνεπάγεται την άκριτη αποδοχή της αισθητικής, της μουσικής, της φρασεολογίας και της εικόνας των media και ο ιδεατός εαυτός καταξιώνεται από την ομοιότητα του με τους διάσημους οικουμενικούς ή τοπικούς διαμορφωτές γνώμης, influencers και τα νεοφανή «απειλητικά ή ακατανόητα» σημεία της τεχνολογικής ισοπέδωσης.

Ακόμα και ο έρωτας πια εννυχεύει όχι σε μαλακές παρειές νεάνιδος, αλλά σε εφαρμογές όπως το tinder, το Facebook Dating και άλλα αποκυήματα των καιρών.

Η φιλία είναι πλέον υπερτοπική, θεματική, πρόσκαιρη και ευκαιριακή με τη μορφή συμμαχίας και πέραν από ηλικιακούς, ταξικούς, εθνικούς ή πολιτιστικούς περιορισμούς. Εξάλλου, ο νέος του σήμερα μοιάζει πολύ περισσότερο με εκείνον που μοιράζεται τη διαδικτυακή πρακτική, τις ιεροτελεστίες, τις ιδιολέκτους, τις εμπειρίες στο Ίντερνετ παρά σε εκείνον που μένει αμέτοχος και αμύητος. Σχολικές τάξεις συσπειρώνονται γύρω από παιχνίδια, ομάδες, ενδιαφέροντα, συνομιλούν με κώδικες, μοιράζονται αρχεία και ντοκουμέντα και μερικές φορές τις πιστωτικές κάρτες των γονιών τους.

Αν και οι ενήλικες επιχειρούν να προσαρμοστούν σε αυτή την ανελέητη, ρευστή και μετασχηματιζόμενη πραγματικότητα, η απόσταση ανάμεσα στους ίδιους και τα παιδιά τους λαμβάνει πλέον χαοτικές διαστάσεις και οι περισσότεροι είναι μη ενήμεροι για τις θρυλικές αλληλεπιδράσεις των νέων στα διαδικτυακά παιχνίδια, στο roblox, στο YouTube, και σε όλα τα ψηφιακά μέρη, στα οποία διαμορφώνονται τάσεις, καταλύονται θέσφατα, αναδεικνύονται ήρωες, καταρτίζονται πρότυπα, παγιώνονται στερεότυπα και αναδύονται κοινωνικές μεταβολές.

Θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς ότι η χρήση του Διαδικτύου είναι το αντίβαρο στους περιορισμούς της ελεύθερης επικοινωνίας και η μοναδική διέξοδος για διάδραση και ταυτόχρονη τήρηση των μέτρων ασφαλείας. Όμως είναι αφελές να μην επισημάνουμε ότι τα όρια πια έχουν ξεπεραστεί και ότι γονείς και εκπαιδευτικοί χάνουν κάθε έλεγχο εν ονόματι της πανδημίας.

Η εκτεταμένη χρήση του Διαδικτύου συσχετίζεται με μειωμένη ή προβληματική επικοινωνία με τους ενηλίκους, οι οποίοι θεωρούνται έξω-ομάδα άσχετη προς τα τεκταινόμενα, διαταραχές ύπνου, αισθητηριακά ζητήματα, άγχος, εριστικότητα, καταναγκαστικές σκέψεις, κατάθλιψη, κοινωνική φοβία, μειωμένη σχολική επίδοση, κατάχρηση ουσιών, αδυναμία προσοχής σε μη ιντερνετικά ερεθίσματα, υπερφόρτωση ανεπεξέργαστων πληροφοριών, αδυναμία αποχωρισμού του κινητού τηλεφώνου, αδυναμία δραστηριοποίησης εκτός Διαδικτύου, μοναξιά, έκθεση σε πολλαπλούς κινδύνους, απομόνωση, διαστρεβλωμένα σεξουαλικά υποδείγματα.

Τα περιοριστικά μέτρα έχουν επιπτώσεις που θα διαφανούν στο άμεσο μέλλον, και οι οποίες θα είναι, όσον αφορά την ψυχική υγεία, πολύ πιο τρομερές ακόμα και από τις βιολογικές συνέπειες του Covid.

Η ανάθεση της διαχείρισης της πανδημίας σε ομάδες με κυρίαρχο το ιατρικό μοντέλο σκέψης και ο αποκλεισμός από τη λήψη αποφάσεων των εκπαιδευτικών, των ψυχολόγων και των κοινωνικών επιστημόνων οδηγεί σε μονοδιάστατη αντιμετώπιση μιας κρίσης, σε βραχυπρόθεσμες λύσεις και ευκαιριακά αποτελέσματα.

Οι αλλαγές στην εκπαίδευση, στην εργασία, στα δικαιώματα του ανθρώπου, στις μορφές εξουσίας, στην ποιότητα ζωής και στην ικανοποίηση από την καθημερινότητα θα είναι καταλυτικές και σε αυτά πρέπει να προστεθεί η ψυχολογική ανάπτυξη και κοινωνικοποίηση των παιδιών και των εφήβων.

Το διαδίκτυο δεν είναι το παθητικό μέσον διά του οποίου συμβαίνουν διάφορα γεγονότα, αλλά ένας ζωντανός, διαφορετικός κόσμος με ιδιαίτερες δυναμικές και νόμους. Για να μην καταλήξουμε να θεωρούμε εξαρτημένους από την πραγματικότητα όσους ζουν έξω από αυτό, καλό είναι να δούμε με μεγαλύτερη σοβαρότητα τα διδάγματα από τους μήνες του αναγκαστικού εγκλεισμού.

Επιθετικές συμπεριφορές, κοινωνικές συγκρούσεις, απειλητικές διαθέσεις και βιαιοπραγίες αποτελούν κυρίαρχες τάσεις της εποχής. Ως επιθετικότητα, χαρακτηρίζεται η εχθρική, βλαπτική και καταστρεπτική συμπεριφορά που μπορεί να είναι είτε προσχεδιασμένη είτε παρορμητική.

Πρόκειται για έναν εκ φύσεως,  ανθρώπινο μηχανισμό άμυνας που εξυπηρετεί στην άμυνα και την επιβίωση σε περιπτώσεις έκθεσης σε κίνδυνο. Από την άλλη, η επιθετική συμπεριφορά, αποτελεί μια εκδοχή συμπεριφοράς που υιοθετείται και εξελίσσεται ανάλογα με τα βιώματα και τις εμπειρίες του κάθε ατόμου. Η ανάπτυξη και εμφάνιση βίαιων και επιθετικών συμπεριφορών, μπορεί να οφείλεται σε μια σειρά παραγόντων που συνήθως μπορεί να συνυπάρχουν και να συμβάλλουν στην ένταση του φαινομένου.

Οι παράγοντες αυτοί μπορεί να διακρίνονται σε βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικο-πολιτισμικούς. Οι βιολογικοί συνδέονται με γενετικούς παράγοντες καθώς και με κάποιες δυσλειτουργίες ορμονικής φύσεως. Οι ψυχολογικοί εξαρτώνται από την ανατροφή, τον πιθανό βίαιο τρόπο αντιμετώπισης γεγονότων καθώς και τις επιθετικές αντιδράσεις λόγω αυξημένου άγχους.  Οι κοινωνικο-πολιτισμικοί παράγοντες αφορούν την εξωτερική απορριπτική συμπεριφορά από το κοινωνικό περιβάλλον και την εγκατάσταση αρνητικών και απειλητικών συμπεριφορών προς το άτομο. Το αποτέλεσμα αυτών των παραγόντων, είναι οι διαταραχές συμπεριφοράς με έντονο συγκρουσιακό και βίαιο στοιχείο. Συχνά αυτές οι συμπεριφορές προέρχονται από άτομα με ψυχικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη, εξαρτήσεις και πάσης φύσεως διαταραχές προσωπικότητας.

Οι διαταραχές προσωπικότητας, όπως είναι ο αντικοινωνικός – ψυχοπαθητικός τύπος, χαρακτηρίζονται από βίαιες και επιθετικές τάσεις. Αυτά τα άτομα, συνήθως από την παιδική ηλικία, αντιμετωπίζουν το φαινόμενο της ελλειμματικής προσοχής, έλλειψη ενσυναίσθησης, ενσυνειδητότητας και άλλες συναισθηματικές δυσλειτουργίες, γεγονός που δικαιολογεί την αυξημένη ροπή προς τη βία. Επιπλέον, η παρορμητικότητα αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της διαταραγμένης προσωπικότητας. Σύμφωνα με τους Buss & Perry, η επιθετικότητα αποτελείται από τέσσερις συνιστώσες: τη σωματική, τη λεκτική, τον θυμό και την εχθρότητα και αυτοί οι παράγοντες συνδέονται άμεσα με την παρορμητικότητα. Συγκεκριμένα, η ψυχοπαθητική διαταραχή, οδηγεί σε υψηλό κίνδυνο απώλειας αυτοελέγχου, τάσεις αυτοτραυματισμού και πρόκληση κάθε είδους συγκρούσεων και συμπλοκών. Ακόμη, αξίζει να σημειωθεί πως η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, στην περίπτωση που συνυπάρχει με κάποια ψυχική διαταραχή, συντελεί στην επιθετικότητα οδηγώντας σε πολύ υψηλό επίπεδο επικινδυνότητας.

Εν κατακλείδι, το κοινωνικό φαινόμενο της βίας και της επιθετικότητας είναι πολυπαραγοντικό και πολύπλοκο όσον αφορά τα βαθύτερα αίτιά του. Ο εγωκεντρισμός, η αντικοινωνικότητα, η απώλεια ελέγχου, ο έντονος και ανεξέλεγκτος θυμός και η παρόρμηση, οδηγούν σε κοινωνικές και βίαιες εντάσεις που είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν. Αυτό όμως  δεν σημαίνει πως είναι και ανέφικτο. Οι σύγχρονες συνθήκες ζωής, οι κοινωνικο-οικονομικές κρίσεις, το φαινόμενο της κατάθλιψης και του έντονου στρες, καθώς και η κατάρρευση των ηθικών αξιών, συμβάλλουν σε ένα κλίμα εκδήλωσης επιθετικών αντιδράσεων και  βιαιοπραγιών. Η ψυχολογική υποστήριξη, με την αναζήτηση των αιτιών και την ενδελεχή αναζήτηση και κατανόηση του εαυτού θα μπορούσε σημαντικά να βελτιώσει  τις καταστρεπτικές συμπεριφορές. Η εξάλειψη των κοινωνικών αυτών φαινομένων απαιτεί  ατομική προσπάθεια ανάληψης ευθυνών, τη καλλιέργεια ενσυναίσθησης και όλων των σημαντικών ηθικών αξιών.

Αντιγόνη Κολιού

Κατερίνα Βιλλιώτη δασκάλα

      Είναι γεγονός ότι η μελέτη των παιδιών πρέπει να γίνεται τη χρονική στιγμή που αυτά θα μπορούν να συγκεντρωθούν και να αποδώσουν καλύτερα. (Καραντζής, Ι.,2007). Αυτή την αρχή πρέπει να τη λάβουν σοβαρά υπόψη τους οι γονείς , γιατί έτσι θα μπορέσουν να βοηθήσουν πραγματικά τα παιδιά τους. Οι γονείς δεν υποκαθιστούν ποτέ τον εκπαιδευτικό ενθαρρύνουν όμως την προσπάθεια του παιδιού τους.

       Η μελέτη και η μόρφωση του παιδιού είναι δική του υπόθεση. Τα παιδιά πρέπει να αποκτήσουν θετική στάση τόσο απέναντι στο σχολείο όσο κι απέναντι στο διάβασμα.  Οι γονείς  είναι ανάγκη να δίνουν πρώτοι το παράδειγμα. Να ασχολούνται δηλαδή κατά την ώρα της μελέτης του παιδιού με παρόμοιες εργασίες. Οι γονείς πρέπει σε κάθε ευκαιρία να μιλούν μαζί με τα παιδιά τους  να τους ρωτάνε για το πώς πέρασαν στο σχολείο ή στις άλλες εξωσχολικές τους δραστηριότητες, να βλέπουν μαζί τους  μια ταινία και να την κουβεντιάζουν έπειτα.

   Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η μελέτη των παιδιών πρέπει να γίνεται τη χρονική στιγμή που μπορούν εκείνα να συγκεντρωθούν. Πολλά παιδιά προτιμούν ν’ αρχίζουν τη μελέτη τους αμέσως μετά το μεσημεριανό τους φαγητό , άλλα πάλι να ξεκουράζονται λίγο και μετά ν’ αρχίσουν να μελετούν. Μόνα τους αφού δοκιμάσουν , θα επιλέξουν το χρόνο που τους βολεύει για να ξεκινήσουν τη μελέτη τους.

     Η απόδοση των παιδιών στη μελέτη τους εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις συνθήκες εργασίας τους στο σπίτι.  Έτσι λοιπόν είναι απαραίτητο τα παιδιά να έχουν το δικό τους χώρο  για να αποδώσουν καλύτερα.  Ο χώρος,  αυτός που θα μελετούν τα παιδιά , πρέπει να είναι μακριά από προκλήσεις, όπως για παράδειγμα η ύπαρξη τηλεόρασης,  και να είναι φωτεινός, άνετος και  ήσυχος.

   Μια  άλλη σημαντική προϋπόθεση ,  προκειμένου να  γίνεται αποδοτικότερη  η μελέτη των παιδιών,  αποτελούν οι συνθήκες ηρεμίας,   που επικρατούν στο σπίτι. Πρέπει  να υπάρχει  ήρεμο  οικογενειακό περιβάλλον χωρίς εντάσεις , φωνές κι απειλές  προκειμένου τα παιδιά να μπορούν απερίσκεπτα ν’ ασχοληθούν με τα μαθήματά τους. Εάν η οικογένεια δεν προσφέρει στα παιδιά γαλήνη και ηρεμία αυτά γεμίζουν ανασφάλειες  και δεν έχουν την ψυχική διάθεση να μελετήσουν.

  Οι δραστηριότητες που αρέσουν στα παιδιά όπως βόλτα, γήπεδο , τηλεόραση κ.τ.λ. πρέπει να προγραμματίζονται σε ώρες που έχει τελειώσει η μελέτη . Η μελέτη στο σπίτι σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί  και δεν πρέπει να αποτελεί τιμωρία.  Οι γονείς θα πρέπει να έχουν υπόψη τους , ότι σε κάθε παιδί υπάρχουν όρια αντοχής  ιδιαίτερα εάν έχουμε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες.  Έχει καταρριφτεί πια ο μύθος ότι « όσο περισσότερο διαβάζω τόσο περισσότερο μαθαίνω»!

Επίσης οι γονείς δε θα πρέπει να συνδέουν την πρόοδο του παιδιού τους με τη δική τους πρόοδο.

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι για να αποδίδουν στη μελέτη τους τα παιδιά  πρέπει να φροντίζουν να έχουν έναν καλό ύπνο το βράδυ  . Τα παιδιά χρειάζονται 10 ώρες ύπνου την ημέρα. (Αγραφιώτη, 1996).

Το διάβασμα πρέπει να γίνεται σε συχνά και μέτριας διάρκειας διαστήματα , με όρθια στάση του σώματος και με καλή διάθεση.

Οι πρωινές ώρες είναι πιο εποικοδομητικές  για μάθηση που έχει σχέση με νέες έννοιες , νέα γνώση ενώ το απόγευμα είναι κατάλληλο για επαναλήψεις και για μάθηση γνώσεων που απαιτούν κρίση και περιέχουν λεπτομέρειες.( Καραντζής,Ι.  2007) .

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνουν την προσπάθεια του παιδιού για μελέτη και να συνδράμουν θετικά σ’ αυτή. Ωστόσο όμως κρίνεται απαραίτητο  οι κατ’ οίκον εργασίες να είναι λογικές σε έκταση και ποιοτικές. Να καλλιεργούν δηλαδή την κριτική σκέψη.

 Ο «καλός » δάσκαλος είναι αυτός που δίνει βάση στην εργασία στο σχολείο και στην ποιοτική και σε λογικά πλαίσια εργασία στο σπίτι.

 Δάσκαλοι και γονείς θα πρέπει να προτρέπουμε τα παιδιά μας όχι ν’ αποστηθίζουν αλλά να ψάχνουν και να ερευνούν.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αγραφιώτη, Μ. (1996). Μελετώ αποδοτικά σε λιγότερο χρόνο. Αθήνα: Θυμάρι.

Καραντζής, Ι. (2007).Εφαρμογές βασικών αρχών της μάθησης στην εκπαίδευση. Αθήνα: Gutenberg.

Κολιάδης , Ε. (2002). Γνωστική Ψυχολογία, Γνωστική Νευροεπιστήμη και Εκπαιδευτική Πράξη. Αθήνα: Αυτοέκδοση.

Ματσαγκούρας, Η. (2000). Η σχολική τάξη. Αθήνα: Γρηγόρη.

Παρασκευόπουλος, Ι.(1982). Η ψυχολογία των ατομικών διαφορών. Αθήνα

Πόρποδας ,Κ. (2003). Η μάθηση και οι δυσκολίες της. Πάτρα: Αυτοέκδοση.

ΦΕΚ.12/428/85241/Γ1/18-8-2003 ΥΠΕΠΘ 

ΦΕΚ.12/342/35602/Γ1/04-05-2005 ΥΠΕΠΘ

Οδηγίες για ΚΑΤ΄ΟΙΚΟΝ ΕΡΓΑΣΙΕΣ σε μαθητές Δημοτικού Σχολείου - edu.klimaka.gr

Παναγιώτου Θεόδωρος ,  Δ/ντής  4^ου Δημ. Σχολείου Σαλαμίνας, εκπ. ΠΕ11

             Το γνωστικό αντικείμενο της Φυσικής Αγωγής εκτός από τη διεπιστημονικότητα των γνώσεων που προσφέρει , μπορεί να συμβάλει και στη διαπολιτισμική εκπαίδευση.

Η Φυσική Αγωγή μπορεί  να βοηθήσει στον περιορισμό των εθνικών διακρίσεων   και να προάγει την εκτίμηση  και την κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων των διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων.  Μπορεί ακόμη να συμβάλει στην επίτευξη μιας καλής επικοινωνίας μέσα κι έξω από το σχολικό πλαίσιο.

      Το μάθημα της Φυσικής Αγωγής  δείχνει ιδιαίτερο σεβασμό στις διαφορετικές ευκαιρίες μάθησης  και τις υποστηρίζει. Είναι το μόνο γνωστικό αντικείμενο στο σχολείο που  θεωρεί απαραίτητο από τους μαθητές τη συνεργασία, την ομαδικότητα, τον αλληλοσεβασμό, την αλληλοϋποστήριξη, την αποδοχή του άλλου χωρίς να εξετάζεται το φύλο, η  καταγωγή ,η κοινωνική ή πολιτισμική τους καταβολή.

  Η Φυσική Αγωγή  και ο Αθλητισμός διέπονται από ιδανικά και διαχρονικές αξίες   . Αποτελούν  πηγές διαπολιτισμικής αλλά και αντιρατσιστικής εκπαίδευσης . Στη χώρα μας γεννήθηκαν  αυτές οι αξίες μέσα από τον Ολυμπισμό και την αθλητική παιδεία της Αρχαίας Ελλάδας.

      Οι κατάλληλες μέθοδοι καθώς και τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν   για τη διδασκαλία του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής  θα μας βοηθήσουν στην επίτευξη του σκοπού μας,  που δεν είναι άλλος από  τη μεταφορά μηνυμάτων διαπολιτισμικής και αντιρατσιστικής εκπαίδευσης.

Έτσι λοιπόν με παιχνίδια μη συναγωνιστικά  και  δραστηριότητες ,  που δεν απαιτούν υψηλού βαθμού αθλητική ικανότητα καθώς  και με παιχνίδια που δεν απαιτούν τα παιδιά να έχουν προηγούμενες εμπειρίες,  μπορούμε να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη όλης της ομάδας  και να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για ισότιμη συμμετοχή όλων,  ανεξαρτήτως εθνικότητας.

     Τα στερεότυπα του αθλητισμού,  που προβάλλονται από την τηλεόραση και τα οποία αφορούν είτε  την ανωτερότητα είτε το φύλο είτε την εθνικότητα   στις αθλητικές συναντήσεις έχουν ως στόχο την εκμετάλλευση του αποτελέσματος κι αυτά πρέπει να τα ερμηνεύουμε στα παιδιά λογικά , χρησιμοποιώντας πάντα τη γλώσσα της αλήθειας.  Η διεκδίκηση της νίκης σε κάθε αθλητική δραστηριότητα του σχολείου δεν πρέπει να είναι η κύρια επιδίωξη. Πρέπει να αποφεύγεται , γιατί αποτελεί κίνδυνο εμφάνισης επιθετικής και ρατσιστικής συμπεριφοράς. Στο σχολείο οφείλουμε να καλλιεργήσουμε την άμιλλα και τον υγιή συναγωνισμό μέσα από ισοδύναμες ομάδες μαθητών . Αυτό είναι το καλύτερο αντίδοτο του ανταγωνισμού.

             Σύμφωνα με το σκοπό της Εκπαίδευσης  αυτή πρέπει να συμβάλει «στην ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών , ώστε ανεξάρτητα από το φύλο και την  καταγωγή τους να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχτούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες  και να ζήσουν αρμονικά».

Εάν ειδικεύσουμε τώρα το γενικό σκοπό της Εκπαίδευσης στο διδακτικό  αντικείμενο της Φυσικής Αγωγής βλέπουμε ότι  αυτό προσφέρεται για την κοινωνική ένταξη μαθητών από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα , γιατί τόσο το παιχνίδι όσο και η σωματική άσκηση μπορούν να αγκαλιάσουν όλη την ομάδα  κι όλα τα μέλη της να αισθάνονται ισότιμα.

  Όταν τα παιδιά ασκούνται σωματικά βρίσκονται  σε καλή  ψυχοσωματική κατάσταση και συνειδητοποιούν την ωφέλεια της άσκησης στη ζωή μας. Αυτό το μήνυμα πρέπει να περάσουμε στους μαθητές μας. Ένα μήνυμα αντιρατσιστικό  ,   όπου όλοι  αθλούνται γιατί ο αθλητισμός είναι υγεία. Στον αθλητισμό δεν πρέπει να υπάρχουν διακρίσεις ούτε πρότυπα καλογυμνασμένων αθλητών αλλά μόνο η πεποίθηση ότι ο αθλητισμός προσφέρει ψυχική ευεξία.  Πολύ σημαντικό κρίνεται να διδάξουμε μέσα από το μάθημα της Φυσικής Αγωγής την αλληλεγγύη , την υπευθυνότητα και το σεβασμό των αντιπάλων. Η νίκη ή η ήττα δεν έχει σημασία. Είναι ένα αποτέλεσμα. Όταν το κατανοήσουμε αυτό,  τότε οι μαθητές μας θα αποδεχτούν και τις ατομικές τους ιδιαιτερότητες.

            Τελειώνοντας  θα λέγαμε ότι ο αθλητισμός από μόνος του  δεν είναι δυνατόν να βοηθήσει στην ανάπτυξη της διαπολιτισμικότητας.  Ούτε όμως και το μάθημα της Φυσικής Αγωγής στο πλαίσιο του σχολικού προγράμματος , όσο ελκυστικό προφίλ κι αν διαθέτει.  Χρειάζεται οι εκπαιδευτικοί της Φυσικής Αγωγής ν’ αποκτήσουν  γνώσεις και δεξιότητες προκειμένου να ανταποκριθούν επαρκώς στη διδασκαλία τους σε ένα πολυπολιτισμικό σχολικό περιβάλλον.

Σίγουρα υπάρχουν ελλείψεις  γι΄αυτό απαιτείται σχετική επιμόρφωση κι είναι σίγουρο , ότι οι εκπαιδευτικοί,  που διδάσκουν το μάθημα της Φυσικής Αγωγής στα σχολεία μας σήμερα είναι πρόθυμοι ν’ ανταποκριθούν σ’ αυτό , όταν κι εφόσον κλιθούν. Επομένως η ανάπτυξη της διαπολιτισμικής ικανότητας στα σχολεία του σήμερα πρέπει ν’ αποτελέσει  προτεραιότητα  της σύγχρονης εκπαίδευσης για να μπορέσουν οι εκπαιδευτικοί  να ανταποκριθούν  στα εκπαιδευτικά τους καθήκοντα δηλαδή στα καθήκοντα , που προστάζουν οι απαιτήσεις  των καιρών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κέλλης , Η. (2011). Η προσέγγιση της πολιτισμικής ετερότητας για μαθητές/μαθήτριες της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης μέσα από το μάθημα της φυσικής αγωγής (Διδακτορική Διατριβή). Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (ΔΠΘ), Τμήμα Επιστήμης Γυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Κομοτηνή. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2021, από:

 Η προσέγγιση της πολιτισμικής ετερότητας για μαθητές/τριες της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης μέσα από το μάθημα της φυσικής αγωγής (uth.gr)

Κούλης, Ο.& Παπαϊωάννου, Α.(2006). Διαπολιτισμική Προσέγγιση στη Φυσική Αγωγή. Αναζητήσεις στη Φυσική Αγωγή και τιν Αθλητισμό, 4(2), 168-181.

Κωνσταντινάκος ,Π. (2000).Φυσική Αγωγή Π.Χαραμής (επιμέλεια). Σχολείο χωρίς σύνορα. Βιβλίο της καθηγήτριας και του καθηγητή.Αθήνα: Κέντρο Μελετών και Τεκμηρίωσης, ΟΛΜΕ.

Νικολάου,Γ. (2005).Διαπολιτισμική διδακτική.Το νέο περιβάλλον –Βασικές αρχές. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ντάνης,Α.(2011). Δομή και Προγραμματισμός της σχολικής Φυσικής Αγωγής. Θεσσαλονίκη:e-book. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021, από http://users.sch.gr/adanis/index.php/e-books

Nόμος  4415/2016 (ΦΕΚ 159/Α/06-09-2016).Ρυθμίσεις για την ελληνόγλωσση εκπαίδευση , τη διαπολιτισμική εκπαίδευση  και άλλες διατάξεις.(σελ.8419). Ανακτήθηκε  στις 15 Μαρτίου 2021, από :

  ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ (karagilanis.gr)    

ΦΕΚ 304, τ. Β΄/ 13-03-2003. Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) και Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ.) υποχρεωτικής εκπαίδευσης     (Υ.Α. 21072β/Γ2/2023). Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2021, από:

b312.qxd (pi-schools.gr)